Gramatyka opisowa języka polskiego (morfologia) WH-FP-C-GOJP1
Treści merytoryczne:
1. Morfologia na tle innych działów językoznawstwa. Opozycje morfologiczne. Typy morfemów. Słowotwórstwo – fleksja. Pojęcie pochodności synchronicznej (motywacji, fundacji). Wyraz fundujący (podstawa słowotwórcza) − wyraz fundowany (derywat). Wielomotywacyjność i motywacje równorzędne. 2. Struktura formalna derywatu (budowa dwuczłonowa: temat(y) + formant). Derywaty proste i złożone, uniwerbalizacje. Alternacje w tematach, jakościowe i ilościowe. Typy formantów: afiksalne, paradygmatyczne, alternacyjne, prozodyczne + mieszane. 3. Struktura znaczeniowa derywatu. Parafrazy słowotwórcze. Znaczenie strukturalne i realne. Derywaty właściwe (regularne, nieregularne) − derywaty asocjacyjne. Derywaty tautologiczne, transpozycyjne, mutacyjne, modyfikacyjne. Kategoria słowotwórcza i typ sł. Analiza słowotwórcza według schematu: a) parafraza słowotwórcza (derywaty regularne – nieregularne), b) podstawa słowotwórcza, c) podział na temat sł. i formant, typ formantu, alternacje, d) typ derywacji: transpozycja – modyfikacja – mutacja, e) kategoria słowotwórcza. 4. Analiza słowotwórcza rzeczowników: nazwy czynności (nomina actionis), cech abstrakcyjnych (nomina essendi), wykonawców czynności (nomina agentis), nosicieli cech (nomina attributiva), narzędzi, materiałów, miejsc, obiektów czynności, nazwy temporalne, sposobowe, ilościowe, kolektywne i syngulatywne, nazwy mieszkańców, nazwy zdrobniałe (deminutiva), zgrubiałe (augmentativa), ekspresywne (expressiva), nazwy istot młodych, nazwy żeńskie. Złożenia i quasi-złożenia. 5. Analiza słowotwórcza przymiotników: derywaty modyfikacyjne odprzymiotnikowe (intensyfikacja, osłabienie cechy, expressiva, antonimy); derywaty odrzeczownikowe (relacyjne i nierelacyjne) − użycie posesywne, obiektowe, instrumentowe, wskazujące na relację części do całości i całości do części, materiałowe, miejscowe, temporalne, genetyczne, zakresowe, limitujące, przeznaczeniowe, porównawcze, charakterystyczne konkretne i charakterystyczne abstrakcyjne; derywaty odczasownikowe − niepredyspozycyjne i predyspozycyjne (potencjalne, habitualne, oceniające, kwantytatywne). Analiza przysłówków. 6. Analiza słowotwórcza czasowników. Derywaty odimienne (stanowe, zdarzeniowe, procesualne, kauzatywne), odczasownikowe (aspektowe, determinatywne, inchoatywne, momentalne, dystrybutywne, kompletywne, perduratywne, akumulatywne, intensywne, ewolutywne, transformatywne, anulatywne, iteratywne i inne). 7. Słowo − forma wyrazowa − leksem. Identyfikowanie leksemów. 8. Budowa słowoform: temat fleksyjny + wykładnik funkcji gramatycznych. Fleksja paradygmatyczna imienna. Konstrukcje syntetyczne, fuzyjne. Alternacje w temacie (alomorfy). Tematy skrócone, supletywne. Grupy deklinacyjne w ujęciu J. Tokarskiego. Motywacja końcówek rzeczownikowych. 9. Fleksja paradygmatyczna werbalna. Konstrukcje syntetyczne, analityczne i aglutynacyjne. Przyrostki tematyczne. Grupy koniugacyjne w ujęciu J. Tokarskiego. 10. Fleksja funkcjonalna. Kategorie gramatyczne werbalne i imienne. Kategorie selektywne i modulujące − słownikowe i fleksyjne. Problemy sporne: interpretacja przysłówków, liczebników, imiesłowów i zaimków. Problem stopnia przymiotników, rodzaju rzeczowników, strony i aspektu czasowników. Czasowniki tzw. defektywne. 11. Podział leksemów na części mowy: tradycyjny, według kryterium semantycznego, fleksyjnego, składniowego oraz fleksyjno-składniowego (Z. Saloniego). 12. Rozbiór gramatyczny zdań według systemu a) szkolnego i b) Z. Saloniego: 1) postać hasłowa jednostki; 2) podział na temat fleksyjny i końcówkę; forma syntetyczna − analityczna − aglutynacyjna; 3) przynależność leksemu do części mowy; 4) wartości wszystkich kategorii gramatycznych, klasyfikujących i fleksyjnych.
Metody oceny: Dopuszczalne są dwie nieusprawiedliwione nieobecności. Ćwiczenia kończą się pisemnym zaliczeniem na ocenę (obydwa działy muszą być zaliczone niezależnie).
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Efekty kształcenia
Student zna i rozumie podstawową terminologię nauk humanistycznych z zakresu językoznawstwa (morfologii);
ma uporządkowaną wiedzę szczegółową z zakresu morfologii; ma świadomość złożoności języka oraz istnienia norm językowych i ich roli w kształtowaniu stylu oralnej i pisemnej komunikacji społecznej; potrafi posługiwać się podstawowymi narzędziami badawczymi z zakresu językoznawstwa, potrafi przeprowadzić krytyczną analizę zjawisk językowych.
Uzasadnienie ECTS:
udział w zajęciach 30 g = 1 ECTS
wykonywanie prac domowych - 15 g = 0,5 ECTS
przygotowanie do sprawdzianów - 15 g - 0,5 ECTS
= 2 ECTS
Literatura
1. Bańko M., 2002: Wykłady z polskiej fleksji. Warszawa: PWN.
2. Bogusławski A., 1976: O zasadach rejestracji jednostek języka, [w:] Poradnik Językowy, z. 8.
3. Grochowski M., 1997: Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne, Kraków: Wyd. IJPPAN.
4. Grzegorczykowa R., R. Laskowski, H. Wróbel (red.), 1998: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. T.I. (Fleksja). Warszawa: PWN.
5. Grzegorczykowa R.: Zarys słowotwórstwa polskiego. Warszawa: PWN.
6. Grzegorczykowa R.: Problemy ogólne słowotwórstwa, w: Gramatyka współczesnego języka polskiego, pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego i H. Wróbla. T. II (Słowotwórstwo), s. 361-387.
7. Grzegorczykowa R.: Przysłówek, w: Gramatyka współczesnego języka polskiego, pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego i H. Wróbla. T. II (Słowotwórstwo), s. 524-535.
8. Grzegorczykowa R., J. Puzynina: Rzeczownik, w: Gramatyka współczesnego języka polskiego, pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego i H. Wróbla. T. II (Słowotwórstwo), s. 389-469.
9. Heinz A. 1961: Fleksja a derywacja, w: Język Polski XLI, z. 5, s. 343-354.
10. Kallas K.: Przymiotnik, w: Gramatyka współczesnego języka polskiego, pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego i H. Wróbla. T II (Słowotwórstwo), s. 469-523.
11. Klebanowska B., 1987: Kategorie gramatyczne w GWJP. W: Studia gramatyczne VIII, Wrocław.
12. Mańczak W., 1956: Ile rodzajów jest w polskim?, w: Język Polski XXXVI, Kraków, s. 116-121.
13. Nagórko A., 1998: Zarys gramatyki polskiej, wyd. 2, rozszerzone, Warszawa: PWN.
14. Saloni Z., 1974: Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich. W: Język Polski LIV, z. 1 i 2.
15. Saloni Z., 1976: Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim. W: Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim, Wrocław.
16. Tokarski J., 2001: Fleksja polska. Warszawa: PWN.
17. Wróbel H.: Czasownik, w: Gramatyka współczesnego języka polskiego, pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego i H. Wróbla. T II (Słowotwórstwo), s. 536-584.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: