Teologia i kultura
WT-P-FW-BPTK
Reasumując różne spojrzenia na kulturę, stanowi ona dla członków społeczeństwa „swoisty przewodnik w funkcjonowaniu. Dla wielu zachowań przyjmuje się i uwzględnia ich kulturowe znaczenia i wzory. Społeczeństwa utrwalają się, ucząc jednostki w każdym pokoleniu wzorów kulturowych wiążących z tymi pozycjami społecznymi, które mają one zająć. Kultura formułuje nowe motywacje działań, ukierunkowuje zachowania zgodnie do wymagań specyficznie ludzkich sposobów prowadzenia gry z otoczeniem naturalnym oraz w związku z potrzebami organizacji życia społecznego. Kultura jest nie tylko doraźnym regulatorem zachowań (postaw, wyobrażeń), lecz również dziedziczną skarbnicą wzorów, która kumuluje, podlegając ustawicznym przekształceniom, dorobek długiego ciągu pokoleń” .
W potocznym pojęciu kultura to ogół wytworów ludzkich, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych i symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Człowiek stworzył kulturę. Kultura więc, „ten niebiologiczny wytwór powstały na bazie biologii, modyfikowała, modyfikuje i będzie modyfikować biologię człowieka”.
Kulturę odróżnić należy od pracy ludzkiej, której celem w ujęciu potocznym jest przetwarzanie natury. „Człowiek pracujący rękoma to robotnik; człowiek pracujący rękoma i umysłem to rzemieślnik; a człowiek pracujący rękoma, umysłem i sercem to artysta” (Louis Nizer). Zgodnie z tymi słowami w kulturze, oprócz zaangażowania rozumu i działania potrzebne jest również zaangażowanie „serca”, które symbolizuje miłość, ale też oznacza świat natchnień, intuicji, talentów człowieka. „Serce” to również odniesienie do źródła miłości, Do Boga, dlatego można powiedzieć, że kultura jest dzieckiem natury i wnuczką Boga” (por. Dante Alighieri). Dlatego „kultura wyzwala ciało od zniewolenia pracą i usposabia go do kontemplacji (Umberto Eco, Zapiski na pudełku od zapałek), a według Zbigniewa Herberta „kultura to (…) budowanie wartości, dla których warto żyć”.
Twórcą kultury może być tylko człowiek, dlatego „kultura, która nie posługuje się terminem osoba, nie ma nic do powiedzenia na temat miłości. Podobnie zresztą i psychologia, jeżeli nie posługuje się terminem osoba, będzie sprowadzała miłość do potrzeb biologicznych, będzie milczała w kwestii akceptacji patologii seksualnej, mając na uwadze poprawność polityczną”. Natomiast Andriej Tarkowski uważał, że kultura nie może istnieć bez religii, gdyż kultura sublimuje się w religię, a religia wyraża się w kulturze. Kultura bez religii umiera. „Społeczeństwo pozbawione religii staje się bezideowe, ma nie ideałów, ale plany, które mają to do siebie, że mogą być zrealizowane albo i nie. Kultura i sztuka są nierozerwalnie związane ze strefą duchową, ta zaś rodzi się ze sztuki. Jeżeli jest inaczej – nie ma sztuki, rośnie liczba ludzi nienasyconych, którzy wolą umrzeć, aniżeli żyć”.
|
W cyklu 2021/22:
Reasumując różne spojrzenia na kulturę, stanowi ona dla członków społeczeństwa „swoisty przewodnik w funkcjonowaniu. Dla wielu zachowań przyjmuje się i uwzględnia ich kulturowe znaczenia i wzory. Społeczeństwa utrwalają się, ucząc jednostki w każdym pokoleniu wzorów kulturowych wiążących z tymi pozycjami społecznymi, które mają one zająć. Kultura formułuje nowe motywacje działań, ukierunkowuje zachowania zgodnie do wymagań specyficznie ludzkich sposobów prowadzenia gry z otoczeniem naturalnym oraz w związku z potrzebami organizacji życia społecznego. Kultura jest nie tylko doraźnym regulatorem zachowań (postaw, wyobrażeń), lecz również dziedziczną skarbnicą wzorów, która kumuluje, podlegając ustawicznym przekształceniom, dorobek długiego ciągu pokoleń” .
W potocznym pojęciu kultura to ogół wytworów ludzkich, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych i symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Człowiek stworzył kulturę. Kultura więc, „ten niebiologiczny wytwór powstały na bazie biologii, modyfikowała, modyfikuje i będzie modyfikować biologię człowieka”.
Kulturę odróżnić należy od pracy ludzkiej, której celem w ujęciu potocznym jest przetwarzanie natury. „Człowiek pracujący rękoma to robotnik; człowiek pracujący rękoma i umysłem to rzemieślnik; a człowiek pracujący rękoma, umysłem i sercem to artysta” (Louis Nizer). Zgodnie z tymi słowami w kulturze, oprócz zaangażowania rozumu i działania potrzebne jest również zaangażowanie „serca”, które symbolizuje miłość, ale też oznacza świat natchnień, intuicji, talentów człowieka. „Serce” to również odniesienie do źródła miłości, Do Boga, dlatego można powiedzieć, że kultura jest dzieckiem natury i wnuczką Boga” (por. Dante Alighieri). Dlatego „kultura wyzwala ciało od zniewolenia pracą i usposabia go do kontemplacji (Umberto Eco, Zapiski na pudełku od zapałek), a według Zbigniewa Herberta „kultura to (…) budowanie wartości, dla których warto żyć”.
Twórcą kultury może być tylko człowiek, dlatego „kultura, która nie posługuje się terminem osoba, nie ma nic do powiedzenia na temat miłości. Podobnie zresztą i psychologia, jeżeli nie posługuje się terminem osoba, będzie sprowadzała miłość do potrzeb biologicznych, będzie milczała w kwestii akceptacji patologii seksualnej, mając na uwadze poprawność polityczną”. Natomiast Andriej Tarkowski uważał, że kultura nie może istnieć bez religii, gdyż kultura sublimuje się w religię, a religia wyraża się w kulturze. Kultura bez religii umiera. „Społeczeństwo pozbawione religii staje się bezideowe, ma nie ideałów, ale plany, które mają to do siebie, że mogą być zrealizowane albo i nie. Kultura i sztuka są nierozerwalnie związane ze strefą duchową, ta zaś rodzi się ze sztuki. Jeżeli jest inaczej – nie ma sztuki, rośnie liczba ludzi nienasyconych, którzy wolą umrzeć, aniżeli żyć”.
|
Dyscyplina naukowa, do której odnoszą się efekty uczenia się
nauki teologiczne
Grupa przedmiotów ogólnouczenianych
nie dotyczy
Poziom przedmiotu
podstawowy
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
wpisz symbol/symbole efektów kształcenia
TMA_W01, TMA_W03, TMA_W10, TMA_W13, TMA_W23,
TMA_U01, TMA_U05, TMA_U12, TMA_U28
TMA_K01, TMA_K18
Typ przedmiotu
obowiązkowy
Wymagania wstępne
Niektórzy współcześni teoretycy kultury uważają, że „pojęcie to jest na tyle złożone i tak różnie stosowane, że nie ma możliwości, a także konieczności wskazywania na jego podstawowe znaczenie” . Słowo kultura należy do najbardziej wieloznacznych i skomplikowanych wyrażeń w większości języków świata . Jego znaczenie nieustannie ulega zmianie, modyfikacji i rozproszeniu. Poliferacja sensów związanych z pojęciem kultury „zaszła tak daleko, iż badacze-humaniści zdają się być niekiedy bezradni, rezygnując w ogóle z prób uporządkowania panującego chaosu i dowolności odwoływania się do pojęcia kultury. Możemy tedy przeczytać powtarzającą się konstatację, że , że ” .
W renomowanym podręczniku „Wstęp do kulturoznawstwa możemy przeczytać, że kultura może obejmować „Szekspira, ale także komiksowego Supermana, operę, ale także futbol amerykański, problem, kto zmywa naczynia w domu, a także strukturę urzędu Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Istnieje coś takiego, jak kultura twojej ulicy, twojego miasta, kraju, ale kulturę znajdziemy także na drugim krańcu świata. Dzieci, nastolatki, dorośli i emeryci – wszyscy oni mają własne kultury, zarazem jednak mogą uczestniczyć w kulturze wspólnej” .
Słowo „kultura” wywodzi się z języka łacińskiego „cultura” i ma swoje źródło w czasowniku „colo, colere” oznaczającego „uprawiać”. Pokrewnym temu wyrażeniu jest greckie πέλομαι oznaczające „być poruszanym, zajmować się jakimś przedmiotem, uprawiać”. Pierwotnie słowo „cultura” związana była z uprawą roli „cultura agri” i oznaczało „uprawę i uszlachetnianie roli”. Z biegiem czasu znaczenie to rozszerzono na oznaczenie wszystkiego, co może być „uprawiane” w jakikolwiek sposób, w tym również racjonalnego rozwoju człowieka i jego natury. Pierwszym, który przeniósł je dla określenia uprawy i uszlachetnienia życia duchowego człowieka, realizującej się poprzez filozofię był Marcus Tullius Cicero: „cultura autem animi philosophia est” . Wyrażenie „kultura” nie była w tym czasie pojęciem autonomicznym, funkcjonującym samodzielnie, ale zawsze była kulturą czegoś, np. ducha, umysłu . W języku greckim jego odpowiednikiem było słowo παιδεία, które określało człowieka udoskonalonego przez αρετή, głównie przez cnotę φιλαντρωπία, a więc przez cnotę grzeczności, sprawiedliwości i miłości do ludzi i zwierząt . Ideały greckiej παιδεία wpłynęły później znacząco na kulturę rzymską, a także na chrześcijaństwo .
Pojęcie „kultura” w tym pierwotnym pojęciu jest rozumiana jako rezultat działań odniesionych do zjawisk naturalnych, ale w pewien sposób przeciwstawiających się naturze; jako ład narzucony przez człowieka, podporządkowany ustalonym przez niego wzorom i wzorcom, a przy tym – jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb i sposób realizacji ludzkich celów w dziedzinie materialnego bytu .
Fenomen kultury jest wieloskładnikowy i wieloaspektowy, stąd na przestrzeni wieków pojawiło się wiele jej definicji. W latach pięćdziesiątych XX wieku Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckhohn na podstawie 257 różnych definicji kultury podjęli się próby określenia sześć typów idealnych, typów definicji kultury, akcentujących sześć różnych aspektów:
a) definicje opisowo-wyliczające (nominalistyczne, opisowo-numeratywne), występujące w klasycznej postaci wczesnych definicji etnologicznych i ograniczają się do wyliczenia elementów składowych kultury, np. definicja Edwarda Burnetta Tylora: „Kultura, czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa” .
b) definicje historyczne, kładące nacisk na czynnik tradycji konstytuujący kulturę, element zbiorowego dorobku i procesu dziedziczenia, przekazu doświadczenia, jak kultura śródziemnomorska, chińska, orientalna, europejska, arabska etc., np. definicja Stefana Czarnowskiego: „[Kulturą] jest (...) całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie. Określenie formalne. Nie wyczerpuje ono treści pojęcia . Zdajemy sobie z tego sprawę. Wystarczy ono nam jednak do odróżnienia interesujących nas faktów od innych podobnych. (...) Skoro kultura składa się z elementów zobiektywizowanych, z rzeczy społecznych oderwanych od twórców i łączących w jedną wspólnotę grupy i jednostki częstokroć bardzo różne, przeciwstawiające się sobie – musimy odnosić się do kultury jako do nagromadzenia wytworów społecznych. Wytworów nie tylko . Także . Niemniej do wytworów poruszających się samodzielnie, to znaczy przenoszących się z miejsca na miejsce, zgodnie z właściwymi im prawami, do których wola ludzka zmuszona jest się stosować” .
c) definicje normatywne, akcentujące podporządkowanie normom, wzorom, wartościom, modelom i zasadom wartościowania jako elementom kultury i właściwościom zachowań kulturowych, np. definicja Alfreda Kroebera i Talcotta Parsonsa: kultura to „przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania, oraz wytwory stanowiące produkt zachowania” .
d) definicje psychologiczne, uwzgledniające psychiczne mechanizmy przyswajania kultury: procesy uczenia się, wytwarzania nawyków i internalizacji norm, podkreślające wzajemne wpływy kultury i osobowości oraz traktujące kulturę jako aparat przystosowawczy, np. definicja Johanna Gottfrieda Herdera, rozumiejąca kulturę jako wykwit indywidualnego i społecznego życia prawdziwie ludzkiego .
e) definicje strukturalistyczne, podkreślające całościowy charakter poszczególnych kultur i wewnętrzne powiązania ich zasadniczych elementów, np. definicja Clyde Kluckhohna: „Każda kultura jest, między innymi, zespołem zależności, zbiorem uporządkowanych i powiązanych ze sobą części. Części te nie stanowią przyczyny całości, lecz składają się na całość – niekoniecznie w sensie doskonałej integracji, lecz jako dające się od siebie oddzielić jedynie w drodze abstrakcji” .
f) definicje genetyczne, cechujące nacisk na źródła kultury, na wyjaśnianie pochodzenia kultury, określając ją przez przeciwstawienie jej naturze i jej charakter produktu społecznego współżycia, np. definicja Ralpha Lintona: „Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, które elementy są podzielane (wspólne) i przekazywane przez członków danego społeczeństwa” lub Antoniny Kłosowskiej: „Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań” .
Dzisiaj powszechnie przyjmuje się pięć zasadniczych grup, gdzie przyjęto jednolite kryterium, jakim jest sposób ujmowania fenomenu kultury uważany za podstawowy dla danej dyscypliny humanistycznej:
a) definicje antropologiczne, ujmujące kulturę jako całość wytworów i działań ludzkich, wolne od wartościowania i treści podmiotowych i psychicznych, wyjaśniające kulturę poprzez funkcje społeczne i instrumentalne w stosunku do całości systemu i potrzeb biologicznych organizmu ludzkiego (wytwór kulturowy, cechy i kompleksy kulturowe, areały i kręgi kulturowe, potrzeby, działalnie, funkcja, instytucja, system itp.).
b) definicje filozoficzne, ujmujące kulturę jako ponadindywidualną rzeczywistość myślową (idee, wartości, symbole i znaki, świadomość społeczna, norma, wzory, modele, ideały, sądy normatywne i dyrektywalne itp.).
c) definicje socjologiczne, ujmujące kulturę jako wzory interakcji osób i grup (struktura społeczna, rola społeczna, wzory i modele zachowań, interakcja, przekaz, informacja, komunikacja, znak, symbol itp.).
d) definicje psychologiczne, kładące nacisk na wzajemne wpływy osobowości i kultury (postawy, motywacje, dyspozycje, zwyczaj, wzory i orientacje kultury, enkulturacja, socjalizacja, podstawowa struktura osobowości, osobowość modalna, instytucje pierwotne i wtórne itp.).
e) definicje historyczne, kładące nacisk na historyczne uwarunkowania zjawisk kulturowych, na ścisłą przestrzenno-czasową lokalizację badanych zjawisk, uchwycenie ich zmienności w czasie, mechanizmu przekazywania kultury i problematyki przemian kulturowych (tradycja, podłoże historyczne, zderzenie kultur, akulturacja, asymilacja, adaptacja, zmiana społeczna i kulturowa, ewolucja, dyfuzja itp.) .
Zdecydowana większość socjologów kultury jest zgodna ze stwierdzeniem, że kultura jest wytworem człowieka, związanym z filogenezą, czyli rozwojem gatunku ludzkiego, ale jednorodny jest opis nie jest możliwy. Marian Filipiak wyróżnia w każdym zjawisku kulturowym cztery zasadnicze aspekty:
a) materialny, podkreślający, że każde zjawisko kulturowe powstało dzięki istnieniu przedmiotów materialnych i dzięki materialnej formie są „uchwytne”.
b) behawioralny, podkreślający, że zjawiska kultury złączone są z zachowaniami motorycznymi – zewnętrznymi, czyli czynnościami związanymi z tworzeniem i odbiorem dzieł kultury oraz z zachowaniami werbalnymi, czyli wypowiedziami.
c) psychologiczny, związany z wartościowaniem, ocenami, postawami, motywami, znaczeniami nadawanymi przedmiotom i zachowaniom przez człowieka.
d) aksjonormatywny, związany z normami i wartościami .
Melville John Herskovits natomiast zaproponował następujący zestaw cech kultury:
a) Kultury się uczymy.
b) Kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji.
c) Kultura jest zorganizowana.
d) Kultura jest wieloaspektowa.
e) Kultura jest dynamiczna.
f) Kultura jest zmienna.
g) W kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają ją analizować metodami naukowymi.
h) Kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków do twórczej ekspresji .
W rozumieniu Floriana Znanieckiego „fakty badane przez nauki społeczne i humanistykę, a ignorowane przez nauki przyrodnicze – astronomię, fizykę, chemię, biologię, geologię – współcześnie określane są ogólnym terminem . Pojęcie oznaczone przez ten termin obejmuje religię, język, literaturę, sztukę, zwyczaje, obyczaje, prawa, organizację społeczną, technikę wytwarzania, wymianę gospodarczą, a także filozofię i naukę. Dziedziny te są tak różnorodne, że przy pierwszym ich rozpatrywaniu nie wydaje się, by miały ze sobą wiele wspólnego. Ale wszystkie one suponują jakiś ład – jakiś porządek” .
Natomiast według wspomnianego już Alfreda Kroebera kultura to przyjęty zwyczajowo sposób działania, odczuwania i myślenia wybrany przez społeczeństwo spośród nieskończonej liczny i różnorodności możliwych potencjalnych sposobów bycia. Tak pojęta kultura posiada następujące właściwości:
a) Jest przekazywana i utrzymuje ciągłość nie tyle za pośrednictwem genetycznych mechanizmów dziedziczenia, ile raczej dzięki wzajemnemu oddziaływaniu na siebie całych organizmów.
b) Niezależnie od swych indywidualnych źródeł i pośrednictwa jednostek w jej przekazywaniu szybko przejawia tendencję do nabywania cech ponadindywidualnych i anonimowych.
c) Rozpada się na odrębne wzory albo inaczej prawidłowości formy, stylu i znaczenia.
d) Obejmuje wartości, które mogą być formułowane jawnie lub tylko odczuwane przez społeczeństwo, będące nosicielem kultury .
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Współczesne przemiany religijno-obyczajowe i społeczno-kulturowe zmieniają świat i ludzkość, a jednocześnie pokazują, jak bardzo ważnym dla społeczeństwa jest dzisiaj dialog między religią a kulturą, a ściślej rzecz ujmując między chrześcijaństwem a nową kulturą Zachodu, która „wypiera się” się swoich związków z chrześcijaństwem . Sens obecnej, swoistej „ nowej kultury”, która tworzy się przede wszystkim za sprawą narzędzi cybernetycznych (mediów), ujawnia się w zmianach „przedmiotowych”, ale główny problem z tym związany ma charakter „podmiotowy” – ostatecznym celem „rewolucji kulturalnej” jest bowiem człowiek.
Dla każdego rodzaju „przewrotu kulturowego” najbardziej pożądanym celem jest zyskanie władzy nad człowiekiem. Kto zapanuje nad człowiekiem, pośrednio „zapanuje” też nad Bogiem. Boga nie można bowiem „dosięgnąć”, ale można niszczyć wiarę – nadprzyrodzony dar człowieka, dla którego Bóg jest usensowieniem całej egzystencji. Dlatego chrześcijanie, którzy widzą w religii szansę na stworzenie sprawiedliwego społeczeństwa, rozwijającego się „technicznie” i żyjącego w pokoju, chcieliby widzieć również Boga w życiu kulturalnym. W przestrzeni społeczno-kulturowej dla chrześcijan Osoba Boga jest bowiem zabezpieczeniem praw człowieka, które są ważnym elementem prawa naturalnego jako prawa rozumu . Dialog między chrześcijaństwem i nową kulturą jest zatem nie tylko potrzebny, ale stanowi ważny element dalszego, integralnego rozwoju współczesnego społeczeństwa. Przestrzenie tego dialogu nieustannie się przemieniają i przenikają, dlatego należy na nowo je określić, ale niemniej ważne jest również odkrywanie i przezwyciężanie trudności, które ten dialog problematyzują, lub wręcz uniemożliwiają. Temu poświęcony jest ten wykład o kulturze i teologii.
Kryteria oceniania
Osiągnięcia studenta w zakresie zdobytej wiedzy, umiejętności i kompetencji będą oceniane według przyjętej w regulaminie skali ocen. Ponieważ tematyka teologii i kultury z założenia ma charakter interdyscyplinarny i stosowany, dlatego w ocenie końcowej będzie uwzględnione uczestnictwo i aktywność na zajęciach, a także umiejętności i kompetencje w proponowaniu oryginalnych, twórczych sposobów wykorzystania teorii w praktyce.
Literatura
Balthasar, Urs Hans von, Modlitwa chrześcijańska, „Communio” 5(1985): 17-28
Chrześcijaństwo jest drogą, którą winniśmy podążać także pod prąd! Z kard. Josephem Ratzingerem, przewodniczącym Kongregacji Nauki Wiary, rozmawiali: Marek Lehnert, Bogumił Łoziński, Marcin Przeciszewski (KAI - lipiec 2004 r.). Dostęp 08.07.2019. http://niedziela.pl/artykul/1491/Chrzescijanstwo-jest-droga-ktora-winnismy.
„Dialog, dialogować”. Dostęp 26 VIII 2019. https://obcyjezykpolski.pl/dialog-dialogowac/ (dostęp 26 VIII 2019)
Diaz, Carlos. „W obliczu zmieniających się modeli życia”. Communio 3(1983): 3-10
Franciszek. 2015. „Encyklika Laudato si”
Izdebska, Jadwiga. „Rodzina. Dziecko. Telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji”. Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, 2001
Izdebska, Jadwiga. „Współczesna rodzina wobec eksplozji mediów elektronicznych - wyzwaniem dla edukacji medialnej”. Edukacja 3(2009): 27-34
Jan XXIII. 1963. „Encyklika Pacem in terris”
Jan Paweł II. 1988. „Adhortacja apostolska Christifideles laici”
Jan Paweł II. 2003. „Adhortacja apostolska Ecclesia in Europa
Jan Paweł II. 1998. „Encyklika Fides et ratio”
Jan Paweł II. 1991. „Encyklika Centesimus annus”
Jan Paweł II.1987. „Encyklika Sollicitudo rei socialis
Jan Paweł II. 1979. „Encyklika Redemptor hominis”
Jan Paweł II.2005. „List apostolski Il rapido sviluppo”
Jan Paweł II. 1990. „Encyklika Redemptoris missio”
Jan Paweł II. „Katecheza Problem pornografii i pornowizji” 29.04.1981. „Nauczanie Kościoła Katolickiego”, Kraków: Wydawnictwo „M”, 2003. Program komputerowy.
Jan Paweł II, „Katecheza Zagadnienie nagości w dziele sztuki 22.04.1981. „Nauczanie Kościoła Katolickiego”, Kraków: Wydawnictwo „M”, 2003. Program komputerowy.
Jan Paweł II. „Katecheza Opatrzność Boża a historyczne uwarunkowania człowieka współczesnego w świetle Soboru Watykańskiego II” 18.06.1986. („Nauczanie Kościoła Katolickiego”, Kraków: Wydawnictwo „M”, 2003). Program komputerowy.
Jan Paweł II. „Orędzie na Światowy Dzień Pokoju (1999)”. L’Osservatore Romano 1(1999): 5.
Jan Paweł II. Audiencja generalna (19.10.1983). L'Osservatore Romano 10(1983): 23-24 (wydanie polskie).
Jan Paweł II. „Orędzie na Międzynarodowy Rok Alfabetyzacji 03.03.1990”, Insegnamenti 13(1990)1: 577
Jan Paweł II. „Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1989”. L’Osservatore Romano 12(1988): 32.
Jan Paweł II. „Orędzie na Światowy Dzień Modlitw o Powołania Poszanowanie praw człowieka warunkiem prawdziwego pokoju 08.12.1998. („Nauczanie Kościoła Katolickiego”, Kraków: Wydawnictwo „M”, 2003). Program komputerowy.
Jan Paweł II „Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1999”. L’Osservatore Romano 1(1999): 5.
Jan Paweł II. Przemówienie do rektorów polskich Nauka - wielkie dobro wspólne. Dostęp 11.12.2019. http://gazeta.us.edu.pl/node/198961.
Jan Paweł II. Przemówienie wygłoszone z okazji sześćsetlecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 8.06.1987. Nauczanie Kościoła Katolickiego, Kraków: Wydawnictwo „M”. 2003. Program komputerowy.
Jan Paweł II. „Przemówienie do rektorów wyższych uczelni w Polsce. Odpowiedzialność ludzi nauki i kultury za prawdę (07.06.1999). Dostęp 08.12.2019. https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/podroze/pl-19990607_jp_uczelnie.html.
Kapuściński, Ryszard. „Imperium”. Dostęp 25.08.2019. https://lubimyczytac.pl/cytat/4524.
Kirwil, Lucyna. „Wpływ telewizji na dzieci i młodzież. Materiały studiów i analiz Senatu RP”, Warszawa,1995.
„Kościół unią świata? Z Nicholasem Boyle’em rozmawia Tadeusz Jagodziński”, Znak 4(2003): 38-48.
Laniado, Nessia, Pietra, Gianfilippo. Gry komputerowe, Internet i telewizja. Co robić gdy nasze dziecko jest nimi zafascynowane? Kraków: Kraków: Wydawnictwo eSPe, 2006.
Miller, Gerhard. „Tolerancja cnotą chrześcijańską. Znoście się wzajemnie w miłości (Ef 4, 2)”. W: W służbie człowiekowi. Studium duszpastersko-katechetyczne, red. Z. Marek, 127-139. Kraków: WAM 1991.
Paweł VI. 1975. „Adhortacja apostolska Gaudete in Domino”.
Przybyłowski, Jan Kazimierz. „Komunikacja w nowej kulturze i w Kościele”. Studia Włocławskie 20(2018): 361-376.
Pyc, Marek. „Chrystus Piękno – Dobro – Prawda. Chrystologia Hansa Ursa von Balthasara w jej trylogicznym układzie, Poznań: WAM, 2002.
Ratzinger, Joseph. Le Sel de la Terre. Paris: Flammarion, 1997.
Ratzinger, Joseph, Wykłady bawarskie z lat 1963-2004, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2009.
Ratzinger, Joseph. „Duch liturgii”. Poznań: Christianitas, 2002.
Ratzinger, Joseph. „Demokracja, prawo i religia”. Tygodnik Powszechny, 1.05.2005.
Sobór Watykański II. 1965. „Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes”.
|
W cyklu 2021/22:
R. Boroch: Kultura w systematyce Alfreda L. Kroebera i Clyde’a Kluckhohna. (Warszawa 2013)
Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów. (Warszawa 1995)
A. Kłoskowska, Socjologia kultury. (Warszawa 1981)
Encyklopedia kultury polskiej, T. 1. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze. (Wrocław 1991)
M. Filipiak: Socjologia kultury. Zarys zagadnień. (Lublin 1996)
Jan Paweł II: Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa. Wyd. 3. Lublin: TN KUL, 2011.
J. Kmita, Grzegorz Banaszak: Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury. (Warszawa 1994)
Przybyłowski, Jan Kazimierz. „Komunikacja w nowej kulturze i w Kościele”. Studia Włocławskie 20(2018): 361-376.
Pyc, Marek. „Chrystus Piękno – Dobro – Prawda. Chrystologia Hansa Ursa von Balthasara w jej trylogicznym układzie, Poznań: WAM, 2002.
|
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i
terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: