Poetyka literacka - poetyka intersemiotyczna WH-KUZ-I-1-PoetLite
Wyróżnioną metodologią, dzięki której nauczymy się odpowiedzialnego badania dzieł sztuki i tzw. tekstów kultury, będzie semiotyka, której początki sięgają starożytności greckiej, a która rozwinęła się w wieku XX w szkole tartuskiej [J. Lotman, B. Uspienski] oraz we Włoszech [U. Eco]. Poznamy podstawowe pojęcie semiotyki, jakim jest znak, przyjrzymy się różnym systemom znaków. Dokonamy rzutu okaz na system znakowy języka [np. polskiego], który jest najbardziej rozwiniętym systemem znaków, dzięki któremu możemy nie tylko porozumiewać się, ale także konstruować dzieła sztuki literackiej i opisywać inne systemy znaków. Przyjrzymy się dziełom sztuki literackiej, plastycznej, muzycznej, filmowej i teatralnej jako uporządkowanym układom znaków. Dokonamy wglądu w te zjawiska posługując się ściśle ze sobą powiązanymi metodami strukturalizmu i semiotyki.
W drugim semestrze poznamy bardziej szczegółowo także inne metodologie - fenomenologię i hermeneutykę. Postawimy zagadnienie odbioru oraz interpretacji. Zajmiemy się także zagadnieniem tzw. korespondencji sztuk, przekładu jednego rodzaju dzieła sztuki na inny [np. powieści na film]. Spojrzymy całościowo na kulturę starożytną, renesansową, romantyczną i współczesną jako na spójne systemy znaków. Dokonamy także wglądu w przemiany sztuki współczesnej, w koncepcje awangardowe i post-awangardowe. Poznamy nowe pojęcia służące do opisu zjawisk w kulturze, zwłaszcza pojęcie narracji, dyskursu i podmiotowości.
Dyscyplina naukowa, do której odnoszą się efekty uczenia się
E-Learning
Grupa przedmiotów ogólnouczenianych
Opis nakładu pracy studenta w ECTS
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Typ przedmiotu
Wymagania wstępne
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
KU1_W01
Zna kluczowe pojęcia, koncepcje oraz metody
badawcze pochodzące z tradycji kulturoznawstwa i
nauk o kulturze oraz ich współczesnych nurtów.
Rozumie najważniejsze teorie wypracowane w
ramach tych dyscyplin; zna historię i kontekst ich
powstania oraz wzajemne relacje między nimi.
KU1_W05
Zna podstawowe założenia teorii kultury
artystycznej, uwarunkowania procesu twórczego,
specyfikę poszczególnych dziedzin sztuki oraz
metody analizy, interpretacji i wartościowania dzieł
artystycznych oparte na wybranych tradycjach,
teoriach i szkołach badawczych.
KU1_U02
Potrafi samodzielnie sformułować problem
badawczy zgodny z polem przedmiotowym
kulturoznawstwa i nauk o kulturze, a także dobrać
odpowiednie metody i narzędzia badawcze do jego
rozwiązania.
KU1_U04
Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę do krytycznej
analizy oraz interpretacji różnych wytworów i
tekstów kultury, ich oddziaływania społecznego oraz
miejsca w procesach historyczno-kulturowych.
KU1_U05
Potrafi opracować wyniki własnych badań i
zaprezentować je w formie pisemnej lub ustnej w
sposób dowodzący opanowania specjalistycznej
terminologii oraz posiadania umiejętności
rozwiązywania problemów z zakresu
kulturoznawstwa i nauk o kulturze oraz pokrewnych
dyscyplin humanistycznych i społecznych.
Kryteria oceniania
Znajomość lektur obowiązkowych, opanowanie terminologii naukowej, sprawność i samodzielność w analizowaniu dzieła sztuki.
Literatura
Poetyka literacka
Podręczniki
Podręczniki:
Należy znać pojęcia i zagadnienia poetyki opisowej na podstawie jednego z niżej wymienionych podręczników (a w pozostałych dwóch mieć orientację):
- Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, Zarys poetyki, wyd. IV, Warszawa 1980 (lub inne wydania)
- Adam Kulawik, Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego, Kraków 1997
- Bożena Chrząstowska, Seweryna Wysłouch, Poetyka stosowana, Warszawa 1987
Jako pomocnicze mogą służyć:
- Julian Krzyżanowski, Nauka o literaturze, Wrocław 1984, wyd. III
(Krzyżanowski posługuje się nieużywanymi współcześnie podziałami na formę wewnętrzną i zewnętrzną, a także na formę i treść. Z jego opracowania bezpośrednio dają się zastosować wiadomości o stylu, wersyfikacji i gatunkach literackich.)
- Michał Głowiński, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury (rozdziały poświęcone poetyce) (różne wydania)
- Maria Renata Mayenowa, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, wyd. II: Wrocław 1979
Słowniki:
- Słownik terminów literackich, red. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Wrocław 1998
- Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, red. J. Krzyżanowski, następnie
Cz. Hernas, Warszawa 1984 lub późniejsze wydania [hasła dotyczące poetyki]
Podstawy semiotyki
semiotyka strukturalna:
- Janusz Sławiński, Analiza, interpretacja, wartościowanie dzieła literackiego [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz i J. Sławiński, Kraków 1976 [lub] [w:] tegoż, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992
- J. Łotman, Wykłady z poetyki strukturalnej [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, red. H. Markiewicz, t. II, Kraków 1972
- Tz. Todorov, Poetyka, Warszawa 1984
- Tz. Todorov, Kategorie opowiadania literackiego, "Pamiętnik Literacki" 1968, z. 4
strukturalizm w psychologii:
- J. Piaget, Równoważenie struktur poznawczych, Warszawa 1981
opracowania ogólne:
- Wokół strukturalizmu (studia), "Pamiętnik Literacki" 1974, z. 3
- K. Rosner, Semiotyka strukturalna w badaniach nad literaturą. Jej osiągnięcia, perspektywy, ograniczenia, Kraków 1981
przykłady interpretacji strukturalistycznych:
- R. Jakobson, C. Levi-Strauss, "Koty" Baudelaire'a, [w:] Sztuka interpretacji, red. H. Markiewicz, t. I, Wrocław 1971
- J. Sławiński, Zbigniew Herbert, "Tren Fortynbrasa", [w:] Genologia polska. Wybór tekstów, red. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik. M. Tatara, Warszawa 1983
Podstawy semiotyki:
teksty źródłowe:
szkoła tartuska:
- J. Łotman, O znaczeniach we wtórnych systemach modelujących, "Pamiętnik Literacki" 1969, z. 1 [lub w:] Studia z teorii literatury. Archiwum tłumaczeń "Pamiętnika Literackiego", t. II, red. M. Głowińki, H. Markiewicz, Wrocław 1988
- J. Łotman, Semiotyka filmu, Warszawa 1983 [pierwodruk po rosyjsku w Estonii 1973]
- W. Toporow, Przestrzeń i rzecz, Kraków 2003
semiotyka włoska:
- U. Eco, Pejzaż semiotyczny, Warszawa 1972
- U. Eco, Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych, Warszawa 1973
opracowania:
- K. Rosner, Semiotyka strukturalna w badaniach nad literaturą, Kraków 1981
- H. Markiewicz, Pytania do semiotyków (literatury) [w:] tegoż, Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989
- Semiotyka kultury, red. E. Janus, M.R. Mayenowa, Warszawa 1975
- J. Pelc, Wstęp do semiotyki, Warszawa 1984 [omawia gałąź filozofii, zwaną semiotyką, rozwijającą się od starożytności, zajmującą się ogólnie znakiem]
Podstawy fenomenologii
- R. Ingarden, Przedmiot i zadania wiedzy o literaturze [w:] tegoż, Studia z estetyki, t. I, Warszawa 1957
- R. Ingarden, O dziele literackim, [w:] tegoż, Dzieła filozoficzne, t. III, wyd. I: Warszawa 1960, wyd. II: Warszawa 1988
- R. Ingarden, O poznawaniu dzieła literackiego, [w:] tegoż, Studia z estetyki, t. I, wyd. I: Warszawa 1957, wyd. II: Warszawa 1966
- R. Ingarden R., Zasady epistemologicznego rozważania doświadczenia
estetycznego, [w:] tegoż, Studia z estetyki, t. III, [w:] tegoż, Dzieła filozoficzne, Warszawa 1970
opracowania:
- K. Bartoszyński, Niektóre założenia estetyki Romana Ingardena [w:] tegoż, Powieść w świecie literackości, Warszawa 1991
- D. Ulicka, Ingardenowska filozofia literatury, Warszawa 1992
Podstawy hermeneutyki
- P. Ricoeur, Zadanie hermeneutyki, [w:] tegoż, Język, tekst, interpretacja, Warszawa 1989
- P. Ricoeur, Symbol daje do myślenia [w:] tegoż, Egzystencja i hermeneutyka, Warszawa 1975
- H.-G. Gadamer, Semantyka i hermeneutyka [w:] tegoż, Rozum, słowo, dzieje, Warszawa 1979
- M. Heidegger, Hölderlin i istota poezji, [w:] Teoria badań literackich za granicą, red. S. Skwarczyńska, t. II. cz. II, Kraków 1981
- H.-G. Gadamer, Człowiek i język [w:] tegoż, Rozum, słowo, dzieje, oprac. K. Michalski, Warszawa 1979
Literatura a społeczeństwo. Literatura a kultura:
literatura jako jedno ze zjawisk społecznych w kulturze:
- J. Łotman, O znaczeniach we wtórnych systemach modelujących, "Pamiętnik Literacki" 1969, z. 1 [lub w:] Studia z teorii literatury. Archiwum tłumaczeń "Pamiętnika Literackiego", t. II, red. M. Głowińki, H. Markiewicz, Wrocław 1988
- J. Lalewicz, Komunikacja językowa i literatura, Wrocław 1975
- J. Lalewicz, Literatura w epoce masowej komunikacji [w:] Kultura, literatura, komunikacja, Wrocław 1976
- S. Żółkiewski, Wiedza o kulturze literackiej, Warszawa 1980
- S. Żółkiewski, O badaniu dynamiki kultury literackiej [w:] Problemy teorii literatury, red. H. Markiewicz, s. 2, Wrocław 1987
- R. Escarpit R., Literatura i społeczeństwo [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. 3, Kraków 1976
- A. Hauser, Społeczna historia sztuki i literatury, t. 1-2, 1974
- P. Bourdieu, Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, Kraków 2001
- Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006
Sztuka w kontekście filozofii, nauki, sztuki i obyczaju danej epoki:
- W. Jaeger, Paideia. Formowanie człowieka greckiego, Warszawa 2001
- C.S. Lewis, Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, Warszawa 1986
- Z. Łempicki, Renesans, oświecenie, romantyzm, [w:] tegoż, Wybór pism, T. I, Warszawa 1966
Estetyka
- W. Tatarkiewicz Władysław, Historia estetyki, t. 1-3, Warszawa, Wydawnictwo "Arkady" 1988-92
- W.Tatarkiewicz Władysław, Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Warszawa 1976
- M. Gołaszewska, Zarys estetyki, Warszawa 1984, rozdział VI: Wartość estetyczna
- M. Gołaszewska, Estetyka i antyestetyka, Warszawa 1984, rozdział 7: Wartość estetyczna [dotyczy sztuki w ogólności, zwłaszcza w XX wieku]
Sacrum w literaturze:
- S. Sawicki, Biblia a literatura, [w:] Biblia a literatura, red. S. Sawicki, J. Gotfryd, Lublin 1986
- S. Sawicki, Sacrum w literaturze, "Pamiętnik Literacki" 1980, z. 3 [lub] "Roczniki Humanistyczne 1980, z. 1 [lub w:] tegoż, Poetyka - interpretacja - sacrum, Warszawa 1981 [lub w:] Problemy teorii literatury, seria III, Wrocław 1988
- S. Sawicki, Sacrum w badaniach literackich [w:] Kultura, literatura, folklor, Warszawa 1988 [lub w:] tegoż, Wartość - sacrum - Norwid, Lublin 1994
- T. S. Eliot, Literatura a religia [w:] Nowa Krytyka. Antologia, red. Z. Łapiński, Warszawa 1983
- I. A. Richards, Poezja i wiara, [w:] Nowa Krytyka. Antologia, red. Z. Łapiński, Warszawa 1983
- Cz. Zgorzelski, "W Tobie jest światłość": szkice o liryce religijnej Oświecenia i Romantyzmu, Lublin 1993
- Literatura wobec niewyrażalnego, red. W. Bolecki, W. Tomasik, Warszawa 1998
sacrum w kulturze:
- M. Eliade, Sacrum - mit - historia, Warszawa 1974
- L. Dupré, Inny wymiar, Kraków 1991
- R. Otto, Świętość, Wrocław 1993
- M. Eliade, Mity, sny i misteria, Warszawa 1994
Literatura wśród innych sztuk:
zbiory i opracowania ogólne:
- O. Walzel, Wzajemne naświetlanie się sztuk, [w:] Teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicz, t. II, cz. I, Kraków 1974
- B. Uspienski, Strukturalna wspólnota różnych rodzajów sztuki (Na przykładzie malarstwa i literatury), [w:] Semiotyka kultury, wyb. i oprac. E. Janus,
M.R. Mayenowa, wyd. I: Warszawa 1975, wyd. II: Warszawa 1977
- Pogranicza i korespondencje sztuk, red. T. Cieślikowska, J. Sławiński, Warszawa 1980
- Semiotyka kultury, wyb. i oprac. E. Janus, M.R. Mayenowa, wyd. I: Warszawa 1975, wyd. II: Warszawa 1977
literatura a muzyka:
- M. Głowiński, Gatunki literackie w muzyce, Literackość muzyki - muzyczność literatury, Muzyka w powieści, [w:] tegoż, Prace wybrane, red. R. Nycz, t. II: Narracje literackie i nieliterackie, Kraków 1997
- M. Podraza-Kwiatkowska, O muzycznej i niemuzycznej koncepcji poezji, "Teksty" 1980, nr 2
- M. Bristiger, Związki muzyki ze słowem, Warszawa 1986
- Muzyka w literaturze. Antologia polskich studiów powojennych, red. A. Hejmej, Kraków 2002
- A. Hejmej, Muzyczność dzieła literackiego, Wrocław 2002
literatura a sztuki wizualne:
- H. Woelfflin, Podstawowe pojęcia historii sztuki (1922), Gdańsk 2006
- H. Markiewicz, Obrazowość a ikoniczność literatury, [w:] tegoż, Prace wybrane, red. S. Balbus, t. IV: Wymiary dzieła literackiego, Kraków 1996
- J. Tuwim, Pegaz dęba, Warszawa 1950 (rozdz. XII: Wiersze-kobierce i wiersze-obrazki)
- Słowo i obraz, red. A. Morawińska, Warszawa 1982
- M. Hopfinger, W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu, Warszawa 1993
- S. Wysłouch, Literatura a sztuki wizualne, Warszawa 1994
- Literatura i inne sztuki [wybór tekstów], "Teksty Drugie" 2000, nr 4
- J. Pelc, Obraz - słowo - znak. Studium o emblematyce w literaturze staropolskiej, Wrocław 1973
- M. Hopfinger, Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji, Wrocław 1974
- Ut pictura poesis, red. M. Skwara, S. Wysłouch, Gdańsk 2006
Obraz, topos:
- J. Abramowska, Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich, "Pamiętnik Literacki" 1982, z. 1-2.
- E. R. Curtius, Topika, [w:] tegoż, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Warszawa 1977, [lub] "Pamiętnik Literacki" 1972, z. , [lub w:] Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów "Pamiętnika Literackiego", red. M. Głowiński i H. Markiewicz, Wrocław 1977
- B. Emrich, Topika i topoi, "Pamiętnik Literacki" 1977, z. 1, [lub w:] Studia z teorii literatury, op. cit., t. 2
- N. Frye, Archetypy literatury [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą,
red. H. Markiewicz, t. 2
- E. Wolicka, Obrazy są korzeniami myśli, "Znak" 1986, nr 7-8 (380-381)
- D.C. Maleszyński, „Jedyna Księga”. Z dziejów toposu w literaturze dawnej, „Pamiętnik Literacki” 1982, z. 3/4
- T. Michałowska, Topika pielgrzymia w literaturze polskiego Średniowiecza, [w:] tejże, Mediaevalia i inne, Warszawa 1998
Metafora:
- J. Przyboś, O metaforze [w:] tegoż, Sens poetycki, "Twórczość" 1959, nr 9 lub [w:] tegoż, Sens poetycki, t. I, Kraków 1967
- H. Weinrich, Semantyka śmiałej metafory, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 4
- M. Heidegger, Hölderlin i istota poezji, [w:] Teoria badań literackich za granicą, red. S. Skwarczyńska, t. II, cz. II, Kraków 1981
- P. Ricouer, Metafora i symbol, [w:] tegoż, Język, tekst, interpretacja, Warszawa 1989
- T. Dobrzyńska, Metafora, Wrocław 1984
- P. Ricoeur, Proces metaforyczny jako poznanie, wyobrażanie i odczuwanie, "Pamiętnik Literacki" 1984, z. 2
- J. Pelc, Zastosowanie funkcji semantycznej do analizy pojęcia metafory [w:] Problemy teorii literatury, seria I, red. H. Markiewicz, wyd. II: Wrocław 1987
- K. Stępnik, Filozofia metafory, Lublin 1988
- T. Dobrzyńska, Uwarunkowania kulturowe metafory, Metafora w przekładzie
[w:] tejże, Mówiąc przenośnie, Warszawa 1994
- A. Pajdzińska, Czy ‘zaklęty krąg języka’ można przekroczyć?, [w:] Relatywizm w języku i kulturze, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin 2010
- Studia o metaforze, seria I: red. E. Sarnowska, Wrocław 1980, seria II: red. M. Głowiński, A. Okopień, Wrocław 1983
- Studia o metaforze, "Pamiętnik Literacki" 1975, z. 3-4
- Studia o tropach, red. T. Dobrzyńska, Warszawa 1988
Alegoria i alegoreza:
- J. Abramowska, Alegoreza i alegoria w dawnej kulturze literackiej [w:] Problemy odbioru i odbiorcy, Wrocław 1977 [lub tejże], Powtórzenia i wybory, 1995
- H. G. Gadamer, Symbol i alegoria, [w:] Symbole i symbolika, red. M. Głowiński, Warszawa 1972
- Alegoria w literaturze [studia], "Pamiętnik Literacki" 1975, z. 3, 4
Symbol:
- C. G. Jung, Archetypy i symbole, Warszawa 1993
- P. Ricoeur, Metafora i symbol, [w:] tegoż, Język, tekst, interpretacja, Warszawa 1989
- E. Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, Warszawa 1971
- G. Durand, Wyobraźnia symboliczna, Warszawa 1982
- J. Woźniakowski, Symbol i alegoria wczoraj i dziś [w:] tegoż, Czy artyście wolno się żenić, Warszawa 1987
- M. Podraza-Kwiatkowska, prace o symbolu, np. Pojęcie symbolu w okresie Młodej Polski [w:] Studia z historii i teorii poezji, s. 2, Wrocław 1970
- H. Peyre, Co to jest symbolizm?, Warszawa 1990
- Symbole i symbolika, red. M. Głowiński, Warszawa 1972
- Literatura wobec niewyrażalnego, red. W. Bolecki, W. Tomasik, Warszawa 1998
- E. Wolicka, Obrazy są korzeniami myśli, "Znak" 1986, nr 7-8 (380-381)
- M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989
- Leksykon symboli, oprac. M. Oesterreicher-Moliwo, Warszawa 1992, i inne
Mit:
- R. Barthes, Mit i znak. Eseje, wyb. i tłum. J. Błoński, Warszawa 1970
- M. Eliade, Mity, sny i misteria, Warszawa 1994
- M. Eliade, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, Warszawa 1970
- E. Mieletinski, Poetyka mitu, Warszawa 1981
Problem katharsis:
- B. Dziemidok, Katharsis jako kategoria estetyczna, "Studia Estetyczne" t. 9, 1971
- E. Sarnowska-Temeriusz, O "katharsis" raz jeszcze, "Pamiętnik Literacki" 1980, z. 4
W cyklu 2024/25_Z:
OBOWIĄZUJE ZESTAW LEKTUR WYBRANY Z PONIŻSZYCH WSPÓLNIE PRZEZ PROWADZĄCĄ I STUDENTÓW Podstawy semiotyki jako układ znakowy w systemie znaków - semiotyka: Podstawy fenomenologii Podstawy hermeneutyki Literatura a społeczeństwo. Literatura a kultura: Sztuka w kontekście filozofii, nauki, sztuki i obyczaju danej epoki: - M. Gołaszewska, Zarys estetyki, Warszawa 1984, rozdział VI: Wartość estetyczna Sacrum w literaturze: Literatura wśród innych sztuk: Obraz, topos: - Studia o metaforze, seria I: red. E. Sarnowska, Wrocław 1980, seria II: red. M. Głowiński, A. Okopień, Wrocław 1983 Alegoria i alegoreza: Symbol: Mit: Problem katharsis: |
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: