Filozofia pieniądza WF-FI-WSE-EKO-PIL21

Zajęcia poświęcone będą relacji pomiędzy wartościami wymiennymi reprezentowanymi między innymi przez pieniądz i innymi rodzajami wartości, przede wszystkim wartościami moralnym, choć uwzględnię również wartości estetyczne. Historyczną podstawą rozważań będzie klasyczne dzieło Georga Simmel’a z początku XX wieku Filozofia pieniądza. Główna części wykładu będzie poświęcona współczesnym próbom włączenia rozważań ekonomicznych i teorio-decyzyjnych do rozważań etycznych. Nawiążę do teorii Jerome’a Broome, do współczesnej teorii decyzji oraz do ekonomicznego nurtu w filozofii prawa zwanego Law&Economics. Zgodnie z wymienionymi nurtami rozważań wartości ekonomiczne muszą być zintegrowane z innymi wartościami w procesie kształtowania się sądu moralnego oraz prawnego, a mówiąc szerzej, z naszym pojmowaniem norm, powinności i wartości w ogóle. Z niewielką tylko przesadą można powiedzieć, że mamy dziś do czynienia ze swoistą rewolucją ekonomiczną w pojmowaniu norm. Przeciwstawia się to tradycyjnemu podejściu, w którym normy (moralne, prawne, estetyczne, społeczne, egzystencjalne) były często postrzegane jako przeciwstawne w stosunku do wartości wymiennych (ekonomicznych). Zastanowimy się nad szansami i ograniczeniami tej rewolucji.

Georg Simmel to postać ważna dla historii filozofii i socjologii. W Filozofii pieniądza przedstawia tezę o pochodzeniu wartości z relacji wymiany. Wartość wymienna zakłada możliwość i intencję rezygnacji z bezpośredniej konsumpcji, która staje się potencjalna. Jej rozmiar reprezentowany jest przez pieniądz, który z czasem staje się czymś coraz bardziej abstrakcyjnym, oderwaniem od materialnych ekwiwalentów. Odejście od parytetu złota było w historii pieniądza ostatnim aktem tego oderwania się. Pieniądz nie jest zdolny do wyrażania wszystkich wartości, jednak sukces pieniądza w kształtowaniu gospodarki i cywilizacji w ogóle sprawił, że nie ustają poszukiwania uniwersalnego sposobu wyrażania tego co cenne. Jest to trudne zadanie, ponieważ różne przedmioty, stany, procesu są dla ludzi cenne na wiele różnych sposobów, nie mających ze sobą wiele wspólnego. Od lat czterdziestych XX wieku wielkie nadzieje wiąże się z teoria decyzji i w szczególności z teorią subiektywnej preferencji (John von Neumann, Oskar Morgenstern, Leonard Savage). Wartość wydaje się w tej perspektywie funkcją skłonności do wybierania raczej działania A niż B w sytuacji, gdy dane jest prawdopodobieństwo osiągnięcia oczekiwanego skutku obu działań. Można też wykorzystywać zależność odwrotną: badać subiektywne poczucie prawdopodobieństwa mając dane wartości i obserwowalne skłonności decyzyjne. Najciekawsza jest tu historia badania paradoksów związanych z preferencjami i próby ich usunięcia przez uporządkowanie (za pomocą aksjomatyzacji) systemu preferencji. Otrzymywany w tych próbach model formalny ma charakter normatywny: postuluje reguły jakie powinien zachować racjonalny podmiot, którego system preferencji nie generuje sprzeczności. Problem polega na tym, że w działaniu nie stosujemy w pełni tego rodzaju postulatów. Zadaniem filozoficznym jest wyznaczenie racjonalnymi środkami pewnej granicy racjonalnych oczekiwań, co zdaniem niektórych filozofów (Ludwig Wittgenstein) jest niemożliwe. Tym niemniej wbudowywanie pewnej dozy racjonalności ekonomicznej w inne systemy decyzyjne jest faktem. Filozof brytyjski John Bromme bada zależności pomiędzy ekonomia i etyka w takich książkach jak Weighting Goods oraz Ethics out of Economics. Z kolei chicagowska szkoła prawnicza (Richard Posner, Economic Analysis of Law) upowszechniła ekonomiczne podejście do prawa. W czasie zajęć przyjrzymy się tym próbom z filozoficznego punktu widzenia, badając wnikanie ekonomii do aksjologii i jego konsekwencje.