Metafizyka WT-SLF-MC

Kurs obejmuje następujące tematy:

1. Teoria bytu jako dyscyplina filozoficzna; właściwości wyróżniające teorie filozoficzne: 1) poszukiwanie wyjaśnień (racji, przyczyn) ostatecznych (nieredukowalnych), 2) dążenie do wyjaśnienia całości rzeczywistości ludzkiego doświadczenia, 3) szukanie czynników wyjaśniających transcendentnych (wykraczających poza empirię), 4) unikanie apriorycznych presupozycji, redukcji tematycznych i abstrakcji metodologicznej (por A. Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii Kraków 2003, s. 26 - 30). Miejsce filozofii i teorii bytu w ogólnym schemacie klasyfikacji nauk.

2. Filozofia a religia (doktryna religijna), podobieństwa oraz istotne różnice; różne poglądy na temat wzajemnych relacji między teorią filozoficzną a doktryną religijną.

3. Trzy podstawowe punkty odniesienia teorii filozoficznej (według schematu zwanego trójkątem Platona): świat przedmiotów (natura, przedmiot), podmiot poznający (jaźń, ego, dusza, podmiot transcendentalny), Absolut (różnie pojmowany: sfera idealna, Bóg, Duch Absolutny); odpowiednio trzy rodzaje filozofii i wyjaśnień filozoficznych, w zależności od tego, który z powyższych punktów odniesienia traktowany jest jako punkt wyjścia: filozofia bytu, filozofia podmiotu (filozofia transcendentalna) i filozofia Absolutu (Ducha Absolutnego, Substancji Absolutnej)

4. Klasyczna filozofia bytu, zapoczątkowana w starożytnej Grecji, w dojrzałej formie zaprezentowana przez Arystotelesa, następnie rozwijana przez Ojców Kościoła, średniowiecznych filozofów arabskich i żydowskich, przede wszystkim zaś przez przedstawicieli łacińskiej scholastyki ( św. Tomasz z Akwinu, św. Bonawentura, bł. Jan Duns Szkot, Wilhelm Ockham); nazwy "pierwsza filozofia", "metafizyka", "ontologia", ich historia i różne odcienie znaczeniowe im przypisywane; klasyczna definicja przedmiotu metafizyki: "nauka, która bada Byt jako taki (to on he on, właściwie: byt jako byt) i przysługujące mu atrybuty istotne" (Arystoteles, Metafizyka 4; 1003 a, tłum. Kazimierz Leśniak).

5. Rozwój filozofii bytu w starożytnej Grecji, od szkoły milezyjskiej, przez Heraklita, Parmenidesa, pitagorejczyków, pluralistów i atomistów aż po platońską teorię transcendentnych istot (idei), przygotowującą dojrzałe uformowanie klasycznej teorii bytu u Arystotelesa.

6. Arystotelesowskie ujęcie filozofii bytu jako synteza wcześniejszych prób filozoficznego wyjaśnienia świata: materializmu pierwszych filozofów i esencjalizmu Platona; ontologizmu Parmenidesa i procesualistycznej filozofii Heraklita, pitagorejskiej metafizyki liczb i atomistycznego materializmu Demokryta. Teoria aktu i możności jako koncepcja umożliwiająca zapośredniczenie między tymi opozycyjnymi teoriami. Wprowadzenie i wstępne wyjaśnienie podstawowych pojęć klasycznej teorii bytu: byt, istota, akt, możność, substancja, przypadłość, forma, materia, przyczynowość materialna, formalna, sprawcza i celowa; przedstawienie pojęć wprowadzonych do teorii w trakcie późniejszego rozwoju: natura oraz suppositum, esse (istnienie, egzystencja) i istota (jako pozostająca w relacji do esse), osoba.

7. Substancja jako podstawowa forma bytu w klasycznej teorii bytu; cechy dystynktywne substancji; przypadłość (akcydens) jako forma bytu dopełniająca substancję (zarazem różna od substancji i pozostająca w koniecznej do niej relacji); konkretne indywiduum jako jedność substancji i dopełniających przypadłości; arystotelesowska nauka o kategoriach; dziewięć kategorii przypadłości, przypadłości istotne (właściwości, tzw. propria) oraz zewnętrzne.

8. Akt i możność jako podstawowa teoria metafizyczna umożliwiająca zapośredniczenie między jednością pozytywnej zasady i wielością jej realnych urzeczywistnień; wyjaśnienie ruchu w kategoriach aktu i możności jako przejścia danej rzeczywistości z możności (niedoskonałego urzeczywistnienia) do aktu (pełnego, tzn. doskonałego urzeczywistnienia). Ukazanie koncepcji aktu i możności jako nieodzownej podstawy metafizycznego ugruntowania (wyjaśnienia) wielości bytów (pluralizmu bytowego) oraz zmienności bytów (dynamizmu bytowego).

9. Koncepcja złożenia hylemorficznego (złożenia z materii i formy) jako uszczegółowienie teorii aktu i możności w odniesieniu do przyrody i procesów naturalnych w przyrodzie. Ukazanie formy jako zasady jedności bytu, istoty danego bytu (jego inteligibilnej tożsamości), przynależności do właściwego gatunku i rodzajów, własnej (naturalnej, spontanicznej) aktywności bytu oraz jego zrozumiałości (inteligibilności). Wskazanie na materię (pierwszą) jako na pryncypium zmienności, zniszczalności, przestrzennej rozciągłości, pasywności (biernej odbiorczości w stosunku do działania czynników zewnętrznych) i względnej nieprzezroczystości (niepoznawalności) bytu względem zrozumienia (poznania intelektualnego). Problem jednostkowienia (indywiduacji), materia ujęta jako zasada jednostkowienia u Arystotelesa; inne teorie jednostkowienia (Tomasz z Akwinu, Henryk z Gandawy, Jan Duns Szkot).

10. Odkrycie różnicy między istnieniem (esse) oraz istotą, historia tego odkrycia (Al-Farabi, Awicenna); Akwinaty ujęcie esse oraz istoty jako aktu i możności; akt istnienia (esse) jako ostateczna i fundamentalna zasada wszelkiego bytu; metafizyczne ujęcie Boga jako czystego istnienia (istnienie Boga jako realnie tożsame z Jego istotą); zachodzenie realnej różnicy między aktem istnienia (esse) a istotą w każdym bycie stworzonym. Dowód istnienia Boga oparty na rozróżnieniu istnienia i istoty (zarysowany w opusculum Akwinaty "O bycie i istocie").

11. System różnic ontologicznych w konkretnym indywiduum (esse/istota, forma/materia, substancja/przypadłość,); dzieje rozróżnienia natury oraz suppositum, koncepcja bytu osobowego i jej teologiczne (dogmatyczne) inspiracje.

12. Metafizyczne rozumienie przyczynowości (jako różne od rozumienia przyczynowości w naukach empirycznych i w filozofii transcendentalnej); koncepcja czterech rodzajów przyczyn: materialnej, formalnej, sprawczej i celowej; różne rodzaje sprawczości (kreatywna, ludzka, naturalna), nadrzędność przyczyny celowej w klasycznej teorii bytu.

13. Koncepcja transcendentaliów jako istotnych atrybutów bytu jako bytu. Koncepcja Akwinaty: byt, rzecz, jedno, odrębne, prawda, dobro, piękno jako transcendentalne określenia bytu; podstawowe prawa bytu, ugruntowane we właściwościach transcendentalnych: ontologiczne prawa tożsamości, niesprzeczności i racji bytu. Pojęcie analogi transcendentalnej jako analogii bytu (i orzekania o bycie), analogia proporcjonalności właściwej jako analogia bytu, inne rodzaje analogii.

14.