Prowadzony w cyklu: 2023/24_Z

Kod Erasmus: 08.2

Kod ISCED: 0221

Punkty ECTS: 3

Język: polski

Organizowany przez: Wydział Teologiczny

Funkcja wychowawcza w teorii i praktyce eklezjalnej WT-DTE-WMFW

Wychowanie kościelne domaga się integralnego i harmonijnego rozwoju człowieka jako osoby. W tym procesie tak samo ważne jest uczenie się – zdobywanie wiedzy, kształtowanie godności (personalizacja), formowanie postaw społecznych (socjalizacja), kształcenie umiejętności i praktyczna realizacja uświadomionych zadań. W tych aspektach pedagogii ujawnia się także funkcja wychowawcza Kościoła. W teologicznopastoralnych badaniach nad eklezjalnym wychowaniem należy określić różne znaczenia wychowania ogólnie rozumianego, wychowania religijnego, chrześcijańskiego i katolickiego. Historyczny kontekst eklezjalnej praktyki pedagogicznej domaga się określenia ich społeczno-kulturowych i religijno-moralnych uwarunkowań. W dalszych badaniach można wskazać możliwości wprowadzenia zasad wychowania w codzienną praktykę eklezjalną. Te elementy można traktować rozdzielnie, ale zawsze pozostaną współzależne. Tak też ujmowane są w tej pracy, jako elementy wzajemnie przenikające się, homogeniczne. Wychowanie jest bowiem działaniem, na które składa się wiele elementów współzależnych, ale zachowujących swoją autonomię.
Biorąc pod uwagę trudności współczesnego człowieka w kształtowaniu świadomości religijnej, wypełnianiu obowiązków pobożnościowych i zachowywaniu zasad życia chrześcijańskiego należy zbadać jakie są tego przyczyny. Jedną z nich jest to, że Kościół, jako instytucja, zbyt mało uwagi przywiązuje do przygotowania swoich członków do pełnienia funkcji pedagogicznych, dlatego ci, którzy się ich podejmują, często mają duże problemy w realizacji zadań wychowawczych. Ukazanie wizji chrześcijańskiego wychowania w perspektywie podmiotów działalności Kościoła ma istotne znaczenie dla wypełnienia jego misji pastoralnej, która skupia się na głoszeniu i realizowaniu nauki Jezusa, Nauczyciela Ewangelii wiary i życia.
W funkcji wychowawczej Kościoła teoria z praktyką wzajemnie się przenikają. Jan XXIII twierdzi, że niewystarczające jest takie wychowanie, które z zadaniami wychowawczymi nie łączy obowiązku kształcenia, a z przekazywaniem nauki nie wiąże działania, podejmowanego dla doświadczenia. To upraktycznienie teorii w funkcji wychowawczej jest zadaniem teologii pastoralnej. Wymaga to jednak włączenia w teologicznopastoralną refleksję antropologii chrześcijańskiej, a także diagnozy aktualnej rzeczywistości w celu rozeznania relacji między warunkami życia człowieka, a zasadami jego integralnego rozwoju. Antropologia chrześcijańska i interpretacja „znaków czasu” sprawią, że w pedagogii eklezjalnej teoria i praktyka są równouprawnione i służyć mogą jednemu celowi: nieść człowiekowi pomoc w rozwoju ludzkim i realizowaniu powołania do świętości.
Zaangażowanie w funkcję wychowawczą wiernych świeckich kojarzy się przede wszystkim z wychowaniem w rodzinie i edukacją szkolną, natomiast nie doceniana jest działalność eklezjalna. Jest to jednak nie tylko skutek zaniedbań Kościoła we wspieraniu apostolstwa świeckich, ale również konsekwencja braku współpracy wychowawczej duszpasterzy i rodziców. W realizacji wychowania kościelnego nie wystarczą bowiem kontakty kapłana z aktywnymi członkami parafii w ramach duszpasterstwa zwyczajnego, ani też formacja w szkołach katolickich, czy stowarzyszeniach religijnych. Dobrze zorganizowana funkcja wychowawcza Kościoła wymaga współpracy duszpasterzy z rodzicami. W tej pracy zarówno duszpasterze, jak i rodzice mogą znaleźć odpowiedzi na wiele pytań związanych z działalnością wychowawczą Kościoła, do którego należą, który sami tworzą i w którego misji uczestniczą.
Głównym celem wykładu jest wskazanie podstawowych problematów teologicznopastoralnych, które wynikają z teorii i praktyki funkcji wychowawczej Kościoła. W naukowej refleksji nad wychowaniem eklezjalnym można zastosować różne schematy metodologiczne. W celu wprowadzania w życie zasad nauki społecznej, która z racji poruszanej tematyki jest zbliżona do funkcji wychowawczej Kościoła, najpierw bada się, jaki jest rzeczywisty stan rzeczy, następnie dokonuje się wnikliwej oceny tego stanu w świetle zasad, a wreszcie ustala się, co można i należy uczynić, by podane zasady wprowadzić w życie odpowiednio do okoliczności miejsca i czasu. Te trzy etapy postępowania określa się nieraz słowami: „zbadać, ocenić, działać”.
W tym schemacie, zaproponowanym przez Jana XXIII, zakłada się, że zasady są gotowym materiałem, z którego można skorzystać. Tymczasem do określenia zasad potrzebne są wnikliwe badania teologicznopastoralne. Do ich przeprowadzenia konieczne trzeba odwołać się do źródeł objawionych i Magisterium Kościoła. Ważnym tworzywem dla tych badań są też wyniki refleksji prowadzonej w ramach różnych specjalności teologicznych, które pomagają w przygotowaniu teorii teologicznych. Wreszcie bardzo użytecznym czynnikiem w ustalaniu zasad jest doświadczenie płynące z praktyki kościelnej.
To bogactwo treściowe zasad działalności eklezjalnej wskazuje najpierw na możliwości wykorzystania ich jako elementu składowego w interpretacji przemian zachodzących w Kościele i w świecie, a następnie w etapowaniu praktycznego ich wykorzystania (sylogizm praktyczny). Zasady można jednak potraktować jako pewną całość, w której mieszczą się zarówno potencjalne możliwości rozwoju chrześcijanina, jak i aktualne uwarunkowania realizowanej przez Kościół funkcji wychowawczej. Tak też zostało to ujęte w tej pracy.
Sylogizm praktyczny, którym posługuje się teologia pastoralna, jest przydatny przede wszystkim w badaniach dotyczących misji zbawczej Kościoła. Fundamentalnym składnikiem zasad w wypełnianiu tej misji jest Objawienie i Magisterium, z których wnikają niezmienne prawdy warunkujące nadprzyrodzony charakter posłannictwa zbawczego Kościoła. Jan XXII to kryterium „prawdy” ujmuje następująco: „Jeśli jednak zdarzy się, że w konkretnej sprawie hierarchia Kościoła coś zaleci względnie postanowi, to katolicy muszą się oczywiście ściśle do tego stosować. Kościół ma bowiem prawo i obowiązek nie tylko strzeżenia nieskazitelności zasad religii i moralności, lecz także zajmowania autorytatywnego stanowiska, gdy chodzi o wprowadzenie tych zasad w życie”.
Misja zbawcza Kościoła jest wypełniana w duszpasterstwie, które wspomagane jest przez działalność ewangelizacyjną, apostolską i wychowawczą, a także szeroko pojętą działalność społeczno-kulturalną i oświatową. W badaniach nad różnymi aspektami wychowania kościelnego w szerokim znaczeniu podstawową rolę spełnia Prawda objawiona, która umożliwia wyjaśnienie i interpretację ludzkich uwarunkowań procesu pedagogicznego (znaki czasu). Kościół, który chce służyć współczesnemu człowiekowi, „ma obowiązek badać znaki czasów i wyjaśniać je w świetle Ewangelii, tak aby mógł w sposób dostosowany do mentalności każdego pokolenia odpowiadać ludziom na ich odwieczne pytania dotyczące sensu życia obecnego i przyszłego oraz wzajemnego ich stosunku do siebie. Należy zatem poznawać i rozumieć świat, w którym żyjemy, a także jego nieraz dramatyczne oczekiwania, dążenia i właściwości”.
W perspektywie wychowania eklezjalnego zarówno człowiek, jak również świat i zachodzące w nim przemiany stanowią znaki czasu, które trzeba poznawać i interpretować w świetle Ewangelii. Nie oznacza to, że nadprzyrodzony charakter Prawdy ewangelicznej traci swoje znaczenie i wartość. W tym wypadku nie chodzi bowiem o hierarchizowanie Prawdy, ale o zaakcentowanie ludzkiego charakteru wychowania kościelnego, które jako „znak czasu” jest dziełem człowieka współpracującego z łaską Bożą.
W badaniu funkcji wychowawczej Kościoła, jako „znaku czasu”, ma zastosowanie nauka Jana XXIII, który uważał, że katolicy powinni przyjąć postawę pełną obiektywnej życzliwości dla poglądów innych ludzi, nie starać się obracać wszystkiego na własną korzyść i okazywać gotowość do lojalnej współpracy w dążeniu do osiągnięcia wspólnymi siłami tego, co albo jest dobre z samej swej natury, albo też do dobrego prowadzi. Proces wychowania kościelnego jest taką formą działalności, która dobra jest z samej natury. Każde inne wychowanie może być również akceptowane przez Kościół, jeżeli prowadzi do dobrego. W takiej współpracy wychowawczej katolicy muszą jednak „jak najbardziej dbać o to, by postępować zawsze zgodnie z własnym sumieniem i nie uciekać się do takich kompromisów, z powodu których bądź religia, bądź też nieskazitelność obyczajów mogłyby podnieść szkodę”.
Jeśli przyjmie się założenie, że w badaniach nad funkcją wychowawczą Kościoła zasady nie stanowią wyłącznej części, ale traktowane są jako teoria w praktyce, to teologicznopastoralna refleksja staje się równocześnie pedagogią pastoralną, czyli teorią dla praktyki eklezjalnego wychowania. Chodzi bowiem o to, że zasady, które są przygotowywane dla praktyki, już w fazie ich tworzenia stają się praktyką, gdyż najlepszą praktyką kościelną jest dobra eklezjologia pastoralna. Taki charakter mają teologicznopastoralne zasady wychowawcze, gdyż pedagogia eklezjalna stara się wychowywać człowieka, stawiając przed nim wymagania, uzasadniając je i wskazując drogi, jakie prowadzą do urzeczywistnienia tych wymagań. Stoi to w zgodzie z charakterem zasad ewangelicznych, które same w sobie odzwierciedlają Prawdę, ale jednocześnie mają charakter pedagogiczny, gdyż stawiają przed człowiekiem konkretne wymagania, pomagające mu w naśladowaniu Chrystusa.
Celem refleksji teologicznopastoralnej nad funkcją wychowawczą jest sformułowanie konkretnych teorii wychowawczych i wskazanie możliwości ich praktycznej realizacji w aktualnych uwarunkowaniach życia kościelnego i światowego. Podkreślić jednak należy, że skuteczność działań podejmowanych w ramach funkcji wychowawczej zależy od stopnia i sposobu realizowania zasad pastoralnej teorii wychowawczej. Ponieważ są one uwarunkowane procesami, które zachodzą zarówno w Kościele, jak i w świecie, dlatego trzeba nieustannie prowadzić teologicznopastoralne badania, których celem będzie dostosowanie funkcji wychowawczej do teorii i praktyki eklezjalnej. Badania teologicznopastoralne, dotyczące funkcji wychowawczej, stawiają coraz większe i poważniejsze zadania w odniesieniu do organizacji wychowania, a także celów, metod i środków wychowawczych.
W badaniu funkcji wychowawczej Kościoła łączą się dwa typy problemów pastoralnych, które są odrębne i mają swoją autonomię, ale jednocześnie razem tworzą całość. Z jednej z drugiej strony jest to misja zbawcza (duszpasterstwo wspomagane przez ewangelizację i apostolstwo), która stanowi fundament funkcji wychowawczej. Z drugiej zaś strony uwzględnić należy teorię i praktykę wychowania eklezjalnego, w których łączą się elementy pastoralne z pedagogicznymi. Teorie pedagogiczne, skupiając się na podstawach wychowania, tworzą modele. Natomiast eklezjalne doświadczenie pedagogiczne ma charakter praktyczny i ukierunkowane jest na możliwości doskonalenia działań pastoralnych, permanentnego rozwoju wspólnoty kościelnej i odnowy środków pedagogicznych wykorzystywanych w praktyce wychowania kościelnego.
Interdyscyplinarny charakter badań nad kościelną funkcją wychowawczą domaga się uwzględnienia eklezjologii, antropologii i prakseologii pastoralnej z jednej strony. Natomiast z drugiej strony wiedza z nauk świeckich, mająca charakter uzupełniający i pomocowy, pomaga przeprowadzić właściwą interpretację fenomenu wychowania kościelnego. W badaniach pastoralnych bardzo ważna jest także sama praktyka wychowawcza, która w odniesieniu do pedagogii eklezjalnej i związanych z nią zwyczajów i tradycji dostarcza niezbędnych informacji naukowych. Ze względów metodologicznych opis i ocena działań podejmowanych w ramach funkcji wychowawczej Kościoła domagają się rozróżnienia dwóch pojęć: wychowania jako zjawiska i praktyki wychowawczej. Zjawisko wychowania jest pojęciem szerszym. Obejmuje bowiem teoretyczne podstawy wychowania, ale w ścisłym powiązaniu z praktyką. Natomiast działania wychowawcze mają wymiar czysto praktyczny i w kościelnej działalności mogą być realizowane w oparciu o istniejące już struktury z wykorzystaniem przez wychowawców wiedzy intuicyjnej i ogólnych umiejętności apostolskich czy duszpasterskich.
W tworzeniu teorii dla funkcji wychowawczej Kościoła konieczne jest wykorzystanie wiedzy pedagogicznej. Dialog teologów i pedagogów może być utrudniony, gdyż według niektórych teoretyków pedagogika naukowa (akademicka) przeżywa kryzys, który polega na zacieraniu granic między nauką, filozofią i ideologią, czego skutkiem jest brak jasności co do przedmiotu, zadań, metod i granic naukowej teorii wychowania w odróżnieniu od „pedagogiki nienaukowej” typu praktycznego i filozoficznego. Istnieje na to wiele dowodów, takich jak: 1) wybujała refleksja metapedagogiczna kosztem pedagogicznego poznania; 2) asymilacja przez pedagogikę zbyt wielu elementów z odległych dziedzin wiedzy, prowadzącą do utraty własnego przedmiotu zainteresowań; 3) atrofia fachowego języka pedagogicznego. Naukowa pedagogika (akademicka) „nie uczy już pedagogicznego patrzenia i myślenia, posługuje się językiem, który – używany w obecności laików, rodziców i nieprofesjonalnych wychowawców – odbiera jej mowę”. Chaos języka technicznego pedagogiki jest nie tylko przejawem zamętu w teorii wychowania, lecz również jedną z jego przyczyn – twierdzi Wolfgang Brezinka.
Teologia pastoralna nie wchodzi na teren tych sporów między teoretykami i praktykami wychowania. W badaniach nad kościelną funkcją wychowawczą należy jednak uwzględnić, jako materiał pomocowy, osiągnięcia nauk świeckich, zwłaszcza pedagogiki, ale tylko w takim zakresie, w jakim służą one realizacji celów badawczych refleksji teologicznopastoralnej. Uwzględniając zatem różnice terminologii stosowanej przez teoretyków i praktyków wychowania, można w teologii pastoralnej wykorzystywać ich osiągnięcia dla opracowania teorii i praktyki wychowania kościelnego. Nauki pedagogiczne i teologia pastoralna powinny zatem zachować swoją autonomię, a jednocześnie stworzyć optymalne warunki dla wymiany i dialogu między naukowcami (teologami i pedagogami), a praktykami wychowania.
Teologia pastoralna jest nauką interdyscyplinarną, dlatego w swoich badaniach pastoraliści korzystają z metodologii i języka nauk o człowieku (psychologia, socjologia, pedagogika, medycyna), z filozofii, jak również z nauk praktycznych. Jest to jedno ze źródeł ubogacenia wartości poznawczej badań teologicznopastoralnych. W teologii pastoralnej chodzi bowiem o tworzenie całościowych, integralnych koncepcji badanych fenomenów. W odniesieniu do funkcji wychowawczej Kościoła teologia pastoralna ma za zadanie stworzenie zarówno krytycznej teorii wychowania, jak również przygotowanie refleksyjnej praktyki pedagogicznej. Badając funkcję wychowawczą Kościoła, pastoralista musi zatem bezstronnie spojrzeć na dorobek nauk pedagogicznych, aby krytycznie ocenić ich naukowe koncepcje wychowawcze. Jednocześnie obiektywizm badań nad wychowaniem eklezjalnym wymaga od pastoralisty również krytycznego podejścia do teorii i praktyki pedagogicznej Kościoła.
W badaniach teologicznopastoralnych należy przyjąć założenie metodologiczne, że teoria i praktyka pedagogiczna Kościoła koncentruje się na człowieku, który zawsze pozostanie tajemnicą nie tylko dla nauki, ale też dla samego siebie. Jednocześnie teologia pastoralna, idąc za nauką Soboru Watykańskiego II, odkrywa tajemnicę człowieka w Chrystusie, który wszedł w Jego „serce”. Słusznie zatem Sobór Watykański II uczy, że tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego. Chrystus, nowy Adam, już w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego Miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i okazuje mu najwyższe jego powołanie. Chrystus, który jest „obrazem Boga niewidzialnego”, jest człowiekiem doskonałym, który przywrócił synom Adama podobieństwo Boże, zniekształcone od czasu pierwszego grzechu. Skoro w Nim przybrana natura nie uległa zniszczeniu, tym samym została ona wyniesiona również w każdym człowieku do wysokiej godności. Syn Boży, przez swoje wcielenie, zjednoczył się z każdym człowiekiem. Ludzkimi rękami pracował, ludzkim myślał umysłem, ludzką działał wolą, ludzkim sercem kochał, urodzony z Maryi Dziewicy, stał się prawdziwie jednym z nas, we wszystkim do nas podobny oprócz grzechu.
Nauczanie Soboru Watykańskiego II, a także papieży, zwłaszcza Jana Pawła II, pokazuje, że dzisiaj priorytetem misji pastoralnej jest człowiek, któremu Kościół służy w integralnym rozwoju i pomaga w realizowaniu jego powołania. Człowiek jest więc drogą Kościoła, która prowadzi niejako u podstawy tych wszystkich dróg, jakimi Kościół kroczyć powinien, ponieważ każdy człowiek bez wyjątku został odkupiony przez Chrystusa i z każdym człowiekiem bez wyjątku Chrystus jest w jakiś sposób zjednoczony, nawet gdyby on nie zdawał sobie z tego sprawy.
Uznanie w człowieku podstawowej drogi Kościoła nie zmienia jednak istoty jego posłannictwa zbawczego, gdyż to Jezus Chrystus jest stałym początkiem i nieustającym ośrodkiem misji, jaką Bóg skierował do człowieka. W tej misji muszą uczestniczyć wszyscy chrześcijanie, członkowie Ciała Chrystusa. A jeśli misja ta zdaje się napotykać we współczesnej epoce na opory większe niż kiedykolwiek, to okoliczność ta również świadczy o tym, że jest ona w tej epoce bardziej potrzebna i bardziej oczekiwana niż kiedykolwiek.
Wykład na temat funkcji wychowawczej Kościoła jest odpowiedzią na to nowe wyzwanie odnoszące się do jego działalności. Współczesny Kościół nie jest wolny od wewnętrznych trudności i napięć, ale równocześnie jest bardziej wewnętrznie zabezpieczony wobec przerostów autokrytycyzmu i „bardziej krytyczny wobec różnych nieopatrznych krytyk”, bardziej też odporny wobec różnych „nowinek”, bardziej dojrzały w duchu „rozeznania”, bardziej uzdolniony do tego, aby z odwiecznego Skarbu wydobywać „rzeczy nowe i stare”, bardziej skupiony na swej własnej Tajemnicy i przez to wszystko jest bardziej gotowy służyć zbawieniu wszystkich. Bóg bowiem „pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy”. Ta nowa sytuacja Kościoła stawia też nowe zadania przed teologią pastoralną. Jednym z zadań priorytetowych wydaje się być refleksja nad wychowaniem kościelnym, które umożliwi Kościołowi skupienie się na człowieku, którego trzeba wychowywać i formować w duchu Chrystusowej Ewangelii. Wychowanie kościelne jest ludzką działalnością, do której można odnieść słowa Chrystusa: „synowie tego świata roztropniejsi są (…) niż synowie światłości”. Wychowanie powinno jednak zostać włączone w wielką misję Kościoła: okazywać światu Chrystusa, pomagać każdemu człowiekowi, aby odnalazł siebie w Nim, pomagać współczesnej ludzkości poznawać „niezgłębione bogactwo Chrystusa”, gdyż jest dobrem dla każdego człowieka.
To właśnie w funkcji wychowawczej Kościół spotyka się z człowiekiem w całej prawdzie jego życia, jego sumienia, w jego nieustannie się potwierdzającej grzeszności, a równocześnie w ciągle ujawniającej się dążności do prawdy, dobra, piękna, do sprawiedliwości i miłości. Sobór Watykański II, przedstawiając sytuację człowieka w świecie współczesnym, podkreślał immanentną prawdę o człowieczeństwie: „W samym bowiem człowieku wiele elementów zwalcza się nawzajem. Będąc bowiem stworzeniem, doświadcza on z jednej strony wielorakich ograniczeń, z drugiej strony czuje się nieograniczony w swoich pragnieniach i powołany do wyższego życia. Przyciągany wielu ponętami, musi wciąż wybierać między nimi i wyrzekać się niektórych. Co więcej, będąc słabym i grzesznym, nierzadko czyni to, czego nie chce, nie zaś to, co chciałby czynić. Stąd cierpi rozdarcie w samym sobie, z czego z kolei tyle i tak wielkich rozdźwięków rodzi się w społeczeństwie”.

W cyklu 2023/24_Z:

Wykład na temat funkcji wychowawczej Kościoła pozwoli odkryć najważniejsze aspekty pedagogii kościelnej. Kościół jest wspólnotą wychowującą, ale jego rola jest ograniczona prawami rodziców do wychowania swoich dzieci. Przede wszystkim w funkcji wychowawczej Kościoła ujawnia się podstawowa prawda o wychowaniu: jest to proces wzrastania człowieka, którym kieruje Bóg, posługując się ludźmi. Wychowanie nie pozbawia człowieka jego indywidualności i tożsamości. Człowiek pozostaje sobą, a jednocześnie dzięki wychowaniu w wierze odnajduje się we wspólnocie kościelnej, która jest jego rodziną w wierze.
Najważniejsze zadania wychowawcze spoczywają na rodzicach, których powołuje Bóg, obdarzając ich powołaniem rodzicielskim. Na jakość wychowania nie mają decydującego wpływu ludzkie uwarunkowania. Nad całym wychowaniem czuwa bowiem Bóg i kieruje rozwojem człowieka poprzez swoją miłość. Wychowanie rodzicielskie jest ograniczone ludzkimi uwarunkowaniami. Jednak każdy człowiek, w wychowawczej miłości swoich rodziców, otrzymuje największy dar – samego siebie. Kościół, włączając się w proces wychowania rodzicielskiego, wspomaga rozwój osobowy i duchowy chrześcijanina, ale jego głównym celem pozostaje misja zbawcza. Wspólnota kościelna nie może zbawiać przez wychowanie, ale jej niezbywalnym prawem jest otoczenie swoich członków miłością zbawiającą, która wspomaga każdy osobisty wysiłek chrześcijanina w wychowaniu w wierze.
Chrześcijanin w Kościele odnajduje Boga, któremu oddaje się pod opiekę i z ufnością powierza siebie i swoje życie. Kościół nie może zatem funkcjonować bez wychowania, dlatego jego misja zbawcza jest ściśle związana z wychowaniem eklezjalnym. Jest to dzieło całego Kościoła, w którym kapłani są jedynie współpracownikami wszystkich wychowawców, zwłaszcza rodziców, ale również katechetów, nauczycieli, animatorów. Wspólnotowy wymiar wychowania kościelnego jest najlepszym zabezpieczeniem przed błędami wychowawczymi. Żaden kapłan, ani żaden inny członek wspólnoty eklezjalnej, nie jest zobowiązany do odpowiedzialności za cały proces wychowania kościelnego. Bóg powołuje do wypełnienia roli wychowawców różnych członków Kościoła, ale zawsze najważniejszy jest wychowanek, który prowadzony jest miłością Boga do osiągnięcia indywidualnie określonego celu. Bóg wychowuje kochając, a wychowując kocha. Takie Boże dzieło wychowawcze, które dokonuje się w Kościele, ma ludzkie wymiary i może być poddane badaniom teologicznopastoralnym, ale jednocześnie pozostaje tajemnicą działania Boga w osobie i życiu człowieka, dlatego domaga się postawy ufnej wiary.
Wychowanie kościelne łączy w sobie teorię z praktyką eklezjalną i pozwala ukazać codzienne życie i posłannictwo Kościoła w aspekcie nadprzyrodzonym i ludzkim. Dzięki uczestnictwu w dziele wychowania członkowie Kościoła odkrywają godność swojej osoby, ale też poznają, jak wielkie znaczenie ma otwarcie się na nadprzyrodzoną rzeczywistość łaski, od której zależą ostateczne owoce wychowania kościelnego. Cała działalność pedagogiczna Kościoła zależy nade wszystko od łaski Bożej, która buduje na naturze, czyli zakłada udział ludzkiego wysiłku i pracy nad sobą. Teologia pastoralna pozwala uaktualnić działalność wychowawczą Kościoła, a także dostarcza wiedzy praktycznej, która potrzebna jest do realizacji eklezjalnej funkcji wychowawczej.
Wychowanie eklezjalne jest oparte na fundamencie zasad wyprowadzonych z wiary. Wiara w wymiarze indywidualnym, uzdolnienia członka Kościoła do działania zgodnego z jej zasadami. Kościelne wychowanie w wierze ma wymiar indywidualny, ale związane jest ze wspólnotą. Taki charakter ma również powołanie chrześcijańskie, które ma korzenie w naturze religijnej człowieka, ale może być realizowane w kościelnej wspólnocie uświęcającej osobę chrześcijanina i jego życie. W uświęcaniu człowieka pomaga wychowanie kościelne, które jest pedagogią wiary, miłości i nadziei. Na tym fundamencie rodzi się kultura duchowa członków Kościoła, przejawiająca się przez wykształcenie oparte na prawdzie i wielkoduszność wyrażająca się przez dobro.
Dzięki wychowaniu kościelnemu chrześcijanin doświadcza w pełni wspólnotowości Kościoła, który staje się dla niego prawdziwym, gościnnym „domem”, w którym spotyka się z życzliwością innych ludzi, a zwłaszcza z troskliwą opiekuńczością duszpasterzy. Kapłańska posługa powinna mieć opiekuńczy charakter, wyrażający się w udzielaniu pomocy duchowej wiernym, służbie pojednaniu, dawaniu świadectwa religijnego i wychowywaniu w wierze.
Doświadczenie komunii Kościoła jest możliwe przede wszystkim w parafii, w której chrześcijanie wychowują się przez słuchanie Słowa, uczestnictwo w modlitwie liturgicznej, a przede wszystkim doświadczają miłości ewangelicznej innych ludzi. Miłość jest też drogą uświęcania się członków Kościoła. Jej źródłem jest Duch Święty, który obdarowuje chrześcijan łaskami. Wzrastanie w świętości dokonuje się we wspólnocie kościelnej, której największym bogactwem jest Eucharystia. Dla członków Kościoła jest ona źródłem i szczytem całego życia chrześcijańskiego.
Z Eucharystii płynie również moc sprawcza apostolstwa, które wspiera zbawczą posługę Kościoła, ale jednocześnie jest jedną z form wychowania eklezjalnego. Apostolski wymiar wychowania kościelnego koncentruje się na rodzinie, w której chrześcijanin doświadcza miłości rodzicielskiej. Dzięki niej rodzina staje się wspólnotą wychowania i solidarności.
Rodzicielstwo jest fundamentem małżeństwa i rodziny, ale jednocześnie jest źródłem zadań wychowawczych rodziców. Płodna miłość małżeńska rodzi bowiem nie tylko nowe życie, ale również obdarza rodziców miłością wychowującą. Każde nowe życie w rodzinie jest darem Boga, ale też wyrazem wzajemnego, osobowego obdarowywania się rodziców, w którym ukazuje się bogactwo macierzyńskiego powołania matki i rodzicielskiego powołania ojca. Wychowanie rodzicielskie ukazuje wielkość człowieka, któremu Bóg powierza drugiego człowieka. Rodzice, którzy podejmują trud wychowania swoich dzieci, stają się widzialnym znakiem cudownej mocy miłości, którą Bóg obdarza każdego człowieka. Jak bowiem inaczej można określić cud wychowania rodzinnego? Oto bowiem rodzice, bez specjalnego przygotowania, wykształcenia, otrzymują w darze człowieka, którego muszą wykarmić, otoczyć troskliwą opieką, wychować, wykształcić i przygotować do życia w społeczeństwie. Bez nadprzyrodzonej pomocy łaski Bożej rodzice nie byliby w stanie wychować swojego potomstwa. W to cudowne działanie łaski wpisuje się właśnie funkcja wychowawcza Kościoła, który przez Chrystusa został ustanowiony wspólnotą miłości zbawczej. Kościół nie zastępuje rodziców w wypełnianiu ich zadań wychowawczych. Każda rodzina jest jednak włączona w mistyczny organizm Chrystusa. Życie naturalne i życie łaski łączą działalność zbawczą z wychowawczą misją Kościoła. I nawet wtedy, gdy Kościół nie ma bezpośredniej łączności z konkretną rodziną, to dar życia i dar zbawienia tworzą nową rzeczywistość, jaką jest wychowanie eklezjalne. Rodzina i Kościół są bowiem rzeczywistościami uniwersalnymi, powszechnymi, świętymi.
Kościół urzeczywistnia zbawienie Chrystusowe we wspólnocie, którą tworzą ludzie, ale prawdziwymi komórkami organizmu kościelnego są rodziny. One tworzą Kościół, a Kościół z nich czerpie siły życia. Rodzice, wychowując swoje dzieci, nie potrzebują zatem specjalnych zdolności wychowawczych, wykształcenia pedagogicznego, czy specjalistycznego przygotowania. Ich wysiłek wychowawczy jest bowiem współdziałaniem z Bogiem, który daje życie, obdarza miłością, uświęca i zbawia. Rodzice są więc pierwszymi świadkami stwórczo-zbawczej miłości Bożej.
Kościół został powołany do wypełnienia misji zbawczej. To zadanie jest naznaczone wyłącznością duszpasterstwa, które ma służyć zbawieniu ludzi. Duszpasterze, słudzy Chrystusa posłani przez Kościół do ludzi, głoszą orędzie zbawienia, przewodniczą Bożemu oficjum i kierują działalnością wspólnoty Chrystusowej. Ich zadaniem jest też wychowywanie w wierze członków Kościoła. W tę misję wpisuje się także wychowanie do wiary w Bożą miłość wychowującą, którą w darze otrzymują rodzice, w której uczestniczą dzieci i którą uobecnia cała wspólnota kościelna.

Dyscyplina naukowa, do której odnoszą się efekty uczenia się

nauki teologiczne

Grupa przedmiotów ogólnouczenianych

nie dotyczy

Opis nakładu pracy studenta w ECTS

ECTS - 3 punty, nakład pracy studenta - 90 godzin. Podstawą uznania nakładu pracy studenta jest najpierw udział w zajęciach i aktywne włączanie się w dyskusję na tematy omawiane w wykładzie. Pod uwagę brane są również osobiste zainteresowania studenta przedstawianej problematyki wykładu prezentowane w czasie zajęć w wybranej przez studenta formie (przygotowany materiał pisemny, prezentacja, głos w dyskusji). Student ma prawo prosić też o osobiste konsultacje z wykładowcą i proponować alternatywne do stawianych wymagań sposoby wykazania znajomości tematu wykładu. W ocenie będzie również uwzględniana praca własna studenta i czas poświęcony na przygotowanie do zajęć, czytanie literatury, zwłaszcza osiągnięcia w realizowaniu praktyk, projektów i autorskich pomysłów związanych z tematyką wykładu. Do oceny końcowej zaliczane będzie także samokształcenie i wyniki osobistej kwerendy naukowej studenta na temat wykładu. Obowiązkowym zadaniem studenta będzie przygotowanie eseju na temat wybrany z listy zaproponowanej przez wykładowcę, jednak z możliwością przygotowania eseju na zaproponowany przez studenta, oryginalny temat mieszczący się w tematyce wykładu. Udział w zajęciach dydaktycznych, opracowanie treści wykładu i przygotowanie do egzaminu: 30 - 1 Praca własna z lekturą przedmiotową: 30 - 1 Przygotowanie eseju jako pracy pisemnej zaliczeniowej: 30 - 1 Nakład pracy studenta w godz.: 90 Liczba punktów ECTS: 3

Poziom przedmiotu

podstawowy

Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się

TMA_W01, TMA_W03, TMA_W10, TMA_W13, TMA_W23, TMA_U01, TMA_U05, TMA_U12, TMA_U28 TMA_K01, TMA_K18

Typ przedmiotu

obowiązkowy

Wymagania wstępne

Teologicznopastoralne badanie funkcji wychowawczej wymaga podjęcia współpracy z naukami pedagogicznymi, których osiągnięcia powinny być wykorzystane w teorii i praktyce wychowania kościelnego. Z tożsamością chrześcijańską łączy się bezpośrednio, jako jej dopełnienie i uwarunkowanie, pedagogia wiary. Zajmuje się nią nie tylko teologia, ale także pedagogika religii, która należy do nauk humanistycznych. Wspomagają ją zdobycze innych nauk, takich jak: biologia, psychologia, socjologia. Nauka o wychowaniu i sztuka nauczania są ustawicznie przedmiotem dyskusji, których celem jest coraz lepsze ich przystosowanie i zapewnienie im coraz większej skuteczności; wyniki tych wysiłków bywają jednak różne i często dyskusyjne, zwłaszcza w płaszczyźnie religijno-moralnej. W teologicznopastoralnych badaniach nad funkcją wychowawczą, idąc za pedagogiką religii, sięgnąć również należy do filozofii, psychologii religii, socjologii religii, medycyny pastoralnej, a także teorii komunikacji, cybernetyki społecznej, teorii i praktyki medialnej, gdyż każda z tych gałęzi wiedzy pomaga zrozumieć człowieka i do jego potrzeb dostosować metody i środki działalności pastoralnej Kościoła. Są to jednak tylko pomocnicze nauki, dlatego cały ciężar badań nad opracowaniem teorii i praktyki eklezjalnej w zakresie funkcji wychowawczej Kościoła spoczywa na teologii pastoralnej. Niezbędne będzie więc wyjaśnienie, czym zajmuje się teologia pastoralna i jakie znaczenie w badaniach funkcji wychowawczej ma eklezjologia i prakseologia pastoralna.

Koordynatorzy przedmiotu

Jan Przybyłowski

Efekty kształcenia

Celem wykładu jest przekazanie wiedzy na temat teorii i praktyki funkcji wychowawczej Kościoła. Podstawą wiedzy na ten temat są pogłębione fakty, teorie i metody teologii pastoralnej i nauk pomocniczych, a także wzajemne zależności pomiędzy nimi. Wiedza teologiczna na temat funkcji wychowawczej stawia przed studentem konieczność poznania uwarunkowań i aksjologicznego kontekst działalności naukowej i zawodowej związanej z teologią. Teoria i praktyka funkcji wychowawczej ma charakter interdyscyplinarny, dlatego student powinien wykazać się pogłębioną wiedzą o specyfice przedmiotowej i metodologicznej teologii praktycznej oraz nauk pomocniczych. Student powinien znać i posługiwać się specjalistyczną terminologią z zakresu teologii praktycznej i umieć powiązać treści teologiczne z innymi dziedzinami nauki. Znajomość wiedzy na temat funkcji wychowawczej Kościoła powinna iść w parze ze znajomością i szacunkiem dla uniwersalnych zasad etycznych i umieć uzasadnić ich obowiązywalność w zmieniających się warunkach przemian społeczno-kulturowych i religijno-moralnych. Wiedza na temat funkcji wychowawczej jest podstawą kształtowania umiejętności rozwiązywać złożonych problemów wychowawczych z wykorzystaniem pogłębionej wiedzy teologiczno-pastoralnej. Student dzięki temu może samodzielnie planować własny, integralny rozwój i inspirować innych w tym zakresie. Student może również dzielić się swoją wiedzą i umiejętnościami stosując różnorodne argumenty w dialogu interpersonalnym. Interdyscyplinarność tematyki związanej z funkcją wychowawczą Kościoła wymaga odpowiedniego dobierania źródła i metody dla własnej działalności naukowej w tym zakresie.Wiąże się to z umiejętnością proponowania przez studenta innowacyjnych sposobów rozwiązywania zadań wynikających z posłannictwa wychowawczego Kościoła. Dzięki wiedzy teologicznej ukierunkowanej na praktykę student posiada umiejętności stosowania różnych rozwiązań problemów, którymi zajmują się nauki pedagogiczne. Obszar wychowania należy do bardzo wrażliwych dziedzin życia społecznego, dlatego student powinien być przygotowany do postępowania według nauki Kościoła w życiu osobistym, zawodowym i społecznym w oparciu o wartości chrześcijańskie. Tematyka wychowania wymaga od studenta krytycznego podejścia do zebranych źródeł teologicznych w ramach autorskich opracowań naukowych na ten temat. Student powinien również wykazać się kompetencjami do myślenia i działania w sposób innowacyjny, ale zgodny z chrześcijańskim systemem wartości.

Kryteria oceniania

Osiągnięcia studenta w zakresie zdobytej wiedzy, umiejętności i kompetencji będą oceniane według przyjętej w regulaminie skali ocen. Ponieważ tematyka teorii i praktyki funkcji wychowawczej z założenia ma charakter interdyscyplinarny i stosowany, dlatego w ocenie końcowej będzie uwzględnione uczestnictwo i aktywność na zajęciach, a także umiejętności i kompetencje w proponowaniu oryginalnych, twórczych sposobów wykorzystania teorii w praktyce wychowawczej Kościoła.

Praktyki zawodowe

Nie dotyczy.

Literatura

Dokumenty Soboru Watykańskiego II

Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium (4 XII 1963).
Sobór Watykański II, Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica (4 XII 1963).
Sobór Watykański II, Konstytucja Lumen gentium (21 XI 1964).
Sobór Watykański II, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus (28 X 1965).
Sobór Watykański II, Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Gravissimum educationis (28 X 1965).
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Verbum (18 XI 1965).
Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem (18 XI 1965).
Sobór Watykański II, Dekret o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes (7 XII 1965).
Sobór Watykański II, Dekret o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis (7 XII 1965).
Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (7 XII 1966).

Inne dokumenty Kościoła powszechnego

Kodeks Prawa Kanonicznego. Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus, Poznań 1984.
VIII Zwyczajne Zgromadzenie Generalne Synodu Biskupów, „Formacja kapłanów we współczesnym świecie” - Instrumentum laboris (1990).
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
Drugie Zgromadzenie Specjalne Synodu Biskupów poświęcone Europie, Relatio ante disceptationem, „L’Osservatore Romano” 3 X 1999.

Dokumenty Stolicy Apostolskiej

Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego, Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis 6 I 1970.
Papieska Komisja ds. Środków Społecznego Przekazu Instrukcja duszpasterska Communio et progressio 23 V 1971.
Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego, List do biskupów o nauczaniu filozofii w seminariach 20 I 1972.
Synod Biskupów, Orędzie do Ludu Bożego Współczesna katecheza, zwłaszcza dzieci i młodzieży 28 X 1977, Citta del Vaticano 1977.
Drugie Nadzwyczajne Zgromadzenie Generalne Synodu Biskupów 25 XI-08 XII 1985, Relacja końcowa Kościół kierowany przez Słowo Boże sprawuje Tajemnice Chrystusa dla zbawienia świata, OsRomPol 1985 (dodatek do numeru 10-12).
Kongregacja Nauki Wiary Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania Donum vitae 22 II 1987.
Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis 24 V 1990.
Kongregacja Nauki Wiary, List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia 28 V 1992, OsRomPol 10(1992), s. 39
Instrukcja Papieskiej Rady ds. Rodziny, Przygotowanie do sakramentu Małżeństwa 13 V 1996.
Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów 15 VIII 1997, OsRomPol 19(1998)12, s. 30-40.
Kongregacja ds. Duchowieństwa Dyrektorium ogólne o katechizacji, Watykan 1997.
Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Zdrowia, Kościół, narkotyki i narkomania. Podręcznik duszpasterski (1 XI 2001), Poznań 2006.
Kongregacja ds. Duchowieństwa, Instrukcja Kapłan – pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej (4 VIII 2002), Wrocław 2002.

Dokumenty Kościoła w Polsce

Pierwsza Instrukcja Episkopatu Polski dla duchowieństwa o przygotowaniu wiernych do sakramentu małżeństwa i o duszpasterstwie rodzin 12 II 1969, „Sprawy Rodziny” 1(1985), s. 9-20.
Komisja Episkopatu Polski do spraw Apostolstwa Świeckich. Dyrektorium Apostolstwa Świeckich (2 VI 1969), w: E. Weron. Laikat i apostolstwo, Paris 1973, s. 187-214.
Druga Instrukcja Episkopatu Polski dotycząca przygotowania do małżeństwa i życia rodzinnego oraz wprowadzenia nowego obrzędu sakramentu małżeństwa 12 III 1974, „Sprawy Rodziny” 1(1985), s. 21-31.
Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w kościele katolickim 5 IX 1986.
Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej 11 III 1987.
II Polski Synod Plenarny (1991-1999), Poznań 2001.
Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin (1 V 2003), Warszawa 2003.

Nauczanie papieskie

A. Dokumenty Jana Pawła II

a) encykliki, adhortacje, konstytucje

Jan Paweł II, Konstytucja Sapientia christiana 15 IV 1979.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Ecclesia in Africa 14 IX 1985.
Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris Mater 25 III 1987.
Jan Paweł II, Encyklika Sollicitudo rei socialis 30 XII 1987.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici 30 XII 1988.
Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris missio, 7 XII 1990.
Jan Paweł II, Encyklika Centesimus annus 1 V 1991.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Ecclesia in Africa 14 IX 1995.
Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor 6 VIII 1993.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Vita consecrata, 25 III 1996.
Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio 14 IX 1998.
Jan Paweł II, Encyklika Ecclesia de Eucharystia, 17 IV 2003.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Catechesi tradendae

b) listy

Jan Paweł II, List do kapłanów na Wielki Czwartek Kapłaństwo służebne 8 IV 1979.
Jan Paweł II, List do kapłanów na Wielki Czwartek Tajemnica i kult Eucharystii 24 II 1980.
Jan Paweł II, List apostolski Dominicae Cenae 24 II 1980.
Jan Paweł II, List Juvenum patris 31 I 1988 (w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosco).
Jan Paweł II, List do młodych Parati semper (z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży) 31 III 1985.
Jan Paweł II, List do kapłanów na Wielki Czwartek 25 III 1988.
Jan Paweł II, List apostolski Mulieris dignitatem 15 VIII 1988.
Jan Paweł II, List apostolski Maestro en la fe 14 XII 1990 (z okazji 400-lecia śmierci św. Jana od Krzyża).
Jan Paweł II, List do rodzin Gratissimam sane 2 II 1994 (z okazji Roku Rodziny 1994).
Jan Paweł II, list apostolski Tertio millennio adveniente 10 XI 1994.
Jan Paweł II, List do „Équipes Notre-Dame” 27 XI 1997.
Jan Paweł II, List apostolski Novo millennio ineunte 6 I 2001.
Jan Paweł II, List poświęcony problemom starzenia się ludności Ludzie starsi w życiu społeczeństwa 3 IV 2002.
Jan Paweł II, List apostolski Misericordia Dei 7 IV 2002.
Jan Paweł II, List apostolski Mane nobiscum Domine 7 XI 2004.

c) orędzia

Jan Paweł II, Orędzie z Okazji XVIII Światowego Dnia Modlitw o Powołania 15 III 1981.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Misji Powinność głoszenia Dobrej Nowiny 7 VI 1981.
Jan Paweł II, Orędzie na Wielki Post Oczyśćmy się z resztek egoizmu (1982).
Jan Paweł II, Orędzie z okazji Światowego Dnia Środków Społecznego Przekazu Środki społecznego przekazu w służbie chrześcijańskiej promocji młodzieży 15 IV 1985.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Misyjny Misyjna posługa laikatu 7 VI 1987, w: Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, t. 1, Kraków 1998, s. 306-311.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju. Poszanowanie sumienia każdego człowieka warunkiem pokoju 8 XII 1990.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju Rodzina źródłem pokoju dla ludzkości 8 XII 1993.
Jan Paweł II, Orędzie z okazji Światowego Dnia Modlitw o Powołania Rodzina rozwija i ochrania Boży dar powołania 26 XII 1993.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Modlitw o Powołania 18 X 1994.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Modlitw o Powołania 7 V 1995.
Jan Paweł II, Orędzie z okazji Światowego Dnia Pokoju Zapewnijmy dzieciom przyszłość w pokoju! 8 XII 1995.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu Głosić Jezusa - Drogę, Prawdę i Życie 24 I 1997.
Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Misyjny Dzieło ewangelizacji łaską i obowiązkiem całego Kościoła 18 V 1997.

d) homilie

Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. na Placu Zwycięstwa, Warszawa 2 VI 1979.
Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. Gniezno 3 VI 1979.
Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. w Nowym Targu 8 VI 1979.
Jan Paweł II, Homilia na otwarcie VI Synodu Biskupów 26 IX 1980 Rodzina przedmiotem i podmiotem misji (26 IX 1980), OsRomPol 1(1980)8, s. 1. 24.
Jan Paweł, Homilia Czym jest nasze synostwo w Chrystusie 26 II 1981, OsRomPol 2(1981)4, s. 22-23.
Jan Paweł II, Homilia na zakończenie VI Synodu Biskupów 25 X 1981.
Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św., Wrocław 21 VI 1983.
Jan Paweł II, Homilia Misja rodziny 14 V 1985, OsRomPol 6(1985), s. 16.
Jan Paweł II, Homilia Otwarci na głos Ducha Świętego rozpoczynamy Synod 24 XI 1985, OsRomPol 6(1985)10-12, s. 1. 5.
Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. odprawianej dla świata pracy, Gdańsk 12 VI 1987, w: Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny. 1979-1983-1987-1991-1995-1997. Przemówienia, homilie, Kraków 1997, s. 490-498.
Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św., Kielce 3 VI 1991.
Jan Paweł II, Homilia podczas Mszy św., Łowicz 14 VI 1999.
Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św., Kalisz 4 VI 1997.

e) katechezy

Jan Paweł II, Katecheza Świadomość sensu ciała i pierwotna niewinność 30 I 1980.
Jan Paweł II, Katecheza Pytania co do małżeństwa w integralnej wizji człowieka 2 IV 1980.
Jan Paweł II, Katecheza Sens pojęć „czystość” i „nieczystość” 10 XII 1980.
Jan Paweł II, Katecheza Teologia a pedagogia 8 IV 1981.
Jan Paweł II, Katecheza Katecheza u początków Kościoła 12 XII 1984.
Jan Paweł II, Katecheza Katecheza systematyczna rodzi się z wiary i służy wierze 19 XII 1984.
Jan Paweł II, Katecheza Plan objawienia wypełniony w Jezusie Chrystusie 3 IV 1985.
Jan Paweł II, Katecheza w Chrystusie Odkupicielu Opatrzność Boża przezwycięża zło 11 VI 1986.
Jan Paweł II, Katecheza Rzeczywistość grzechu a boży plan odkupienia 27 VIII 1986.
Jan Paweł II, Katecheza Skutki grzechu pierworodnego 1 X 1986.
Jan Paweł II, Katecheza Grzech jako „alienacja” człowieka 12 XI 1986.
Jan Paweł II, Katecheza Wyzwolenie człowieka do nowego życia. Chrystus wyzwala człowieka z niewoli grzechu 27 VII 1988.
Jan Paweł II, Katecheza Duch Święty źródłem darów i charyzmatów w Kościele 27 II 1991, w: Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków – Ząbki 1999, s. 265.
Jan Paweł II, Katecheza Duch Święty źródłem nowej miłości 22 V 1991
Jan Paweł II, Katecheza Bierzmowanie w Kościele – wspólnocie kapłańskiej i sakramentalnej 1 IV 1992, w: Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków – Ząbki 1999 s. 100-104.
Jan Paweł II, Katecheza Eucharystia w Kościele – wspólnocie kapłańskiej i sakramentalnej 8 IV 1992, w: Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków – Ząbki 1999, s. 105-108.
Jan Paweł II, Katecheza Małżeństwo w Kościele - wspólnocie kapłańskiej i sakramentalnej 6 V 1992.
Jan Paweł II, Katecheza Biskupstwo - sakrament święceń 30 IX 1992.
Jan Paweł II, Katecheza Prezbiter pasterzem wspólnoty 19 V 1993.
Jan Paweł II, Katecheza Prezbiter a dobra doczesne 21 VII 1993.
Jan Paweł II, Katecheza Więzi prezbiterów z innymi wiernymi (22 IX 1993), w: Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków-Ząbki 1999, s. 282-286.
Jan Paweł II Katecheza Udział świeckich w urzędzie królewskim Chrystusa 9 II 1994, w: Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków – Ząbki 1999, s. 325-328.
Jan Paweł II, Katecheza Charyzmaty świeckich 9 III 1994, w: Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków – Ząbki 1999, s. 332-335.
Jan Paweł II, Katecheza Bierzmowanie w Kościele - wspólnocie kapłańskiej i sakramentalnej 1 IV 1992.
Jan Paweł II, Katecheza Prezbiter pasterzem wspólnoty 19 V 1993.
Jan Paweł II, Katecheza Apostolstwo małżonków i rodziców 3 VIII 1994.
Jan Paweł II, Katecheza Dzieci w sercu Kościoła 17 VIII 1994.
Jan Paweł II, Katecheza Kościół młodych 31 VIII 1994.
Jan Paweł II, Katecheza Misja i misje 3 V 1995.
Jan Paweł II, Katecheza Chrystus drogą zbawienia dla wszystkich 31 V 1995.
Jan Paweł II, Katecheza Misja Kościołów lokalnych w obrębie Kościoła powszechnego, w: Katechezy Ojca świętego Jana Pawła II. Kościół, Kraków-Ząbki 1999, s. 491-494.
Jan Paweł II, Katecheza Ku wspólnemu budowaniu Kościoła 22 IV 1994 OsRomPol 15(1994)8, s. 21-23.
Jan Paweł II, Modlitwa Anioł Pański 4 III 1990.
Jan Paweł II, Modlitwa Anioł Pański 1 VII 1990.

f) przemówienia, przesłania

Jan Paweł I, Przemówienie do biskupów amerykańskich podczas wizyty „ad limina Apostolorum” 21 IX 1978, AAS 70(1978), s. 767.
Jan Paweł II, Przemówienie do uczniów i studentów Rola Kościoła w wychowaniu chrześcijańskim (30 I 1979), w: Jan Paweł II, Nauczanie Papieskie, t. 2, cz. 1, Poznań 1990, s. 106-109.
Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży akademickiej zgromadzonej przed kościołem świętej Anny 3 VI 1979, w: Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny 1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997. Przemówienia, homilie, Kraków 1997, s. 27.
Jan Paweł II, Przemówienie „Communio” i wielość powołań 17 II 1980, OsRomPol 1(1980)1-2, s. 7.
Jan Paweł II, Przemówienie do Rady Generalnego Sekretariatu Synodu Biskupów 23 II 1980, Insegnamenti di Giovanni Paolo II, III, 1(1980), s. 472-476.
Jan Paweł II, Przemówienie w UNESCO, 2 VI 1980.
Jan Paweł II, Przemówienie na otwarcie VI Synodu Biskupów 26 IX 1980, AAS 72(1980), s. 1008.
Jan Paweł II, Przemówienie do Polonii w Wielkiej Brytanii 30 V 1982.
Jan Paweł II, Przemówienie do Rady Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej (CELAM), OsRomPol 4(1983)4, s. 28-30.
Jan Paweł II, Przemówienie Audiencja generalna 19 X 1983, OsRomPol 10(1983), s. 23-24.
Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży muzułmańskiej, Casablanca 19 VIII 1985, AAS 87(1986), s. 101-102.
Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone z okazji sześćsetlecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 8 VI 1987.
Jan Paweł II, Słowo Ojca Świętego do przedstawicieli nauczycieli i katechetów, w: Bogu dziękujcie, ducha nie gaście. Czwarta pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny 1-9 czerwca 1991r., Warszawa 1991, s. 232-233.
Jan Paweł II, Przemówienie do katechetów, nauczycieli i uczniów, Włocławek 6 VI 1991.
Jan Paweł II, Przemówienie do biskupów polskich przybyłych z wizytą ad limina Apostolorum 12 I 1993.
Jan Paweł II, Przemówienie Znaczenie naturalnych metod planowania rodziny 18 XI 1994, OsRomPol 16(1995)3, s. 44.
Jan Paweł II, Przemówienie do biskupów polskich, Kraków 8 VI 1997.
Jan Paweł II, Przemówienie do biskupów polskich przybyłych z wizytą „ad limina Apostolorum” W trosce o wielki i ofiarny czyn nowej ewangelizacji 2 II 1998.
Jan Paweł II, Przemówienie do biskupów polskich przybyłych z wizytą „ad limina Apostolorum” Odnowa człowieka i społeczeństwa dokonuje się za sprawą odnowy sumień 14 II 1998.
Jan Paweł II, Przesłanie do uczestników seminarium na temat nowych ruchów i wspólnot kościelnych Trzeba się dzielić bogactwem charyzmatów 18 VI 1999 OsRomPol 20(1999)9–10, s. 27.
Jan Paweł II, Przemówienie Medycyna a prawa człowieka 7 VII 2000, OsRomPol 21(2000)9, s. 36.
Jan Paweł II, Przesłanie do uczestników Światowego Kongresu Katolików Świeckich Jesteście świadkami Chrystusa w nowym tysiącleciu 21 XI 2000.
Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone podczas ceremonii powitania w Pałacu Prezydenckim w Atenach 4 V 2001.
Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników pielgrzymki młodzieży salezjańskiej Nasze życie niech będzie wielbieniem Chrystusa, który jest naszym zbawieniem, w: Jan Paweł II, Nauczanie Papieskie, t. 1. cz. l, Poznań 1990, s. 453.

B. Nauczanie innych papieży

Leon XIII, Encyklika Satis cognitum – 1898, Acta Leonis XIII, XVI(1896), s. 157-208.
Pius XI, Encyklika Casti Connubii 31 XII 1930, AAS 22(1930), s. 548.
Pius XII, Encyklika Sertum laetitiae 1 XI 1939, AAS 31(1939), s. 635-644.
Pius XII, encyklika Mystici Corporis Piusa XII 1943, AAS XXXV(1943), s. 193-248.
Pius XII, Orędzie radiowe wygłoszone w wigilię Bożego Narodzenia 1942 r., AAS 35(1943), s. 9-24.
Pius XII, Encyklika Mediator Dei 20 XI 1947, AAS 39(1947), s. 552.
Pius XII, Encyklika Humani generis (12 VIII 1950), AAS 42(1950), s. 566-574.
Pius XII, Adhortacja apostolska Menti Nostrae, AAS 42(1950), s. 686.
Pius XII, Przemówienie do uczestników Światowego Kongresu Związku Katolickiej Młodzieży Żeńskiej 18 IV 1952, AAS 44(1952), s. 414-419.
Pius XII, Przemówienie do laureatów Włoskiej Akcji Katolickiej 24 V 1953.
Pius XII, Przemówienie do Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Robotników Włoskich (A. C. L. I.) 1 V 1955, AAS 47(1955), s. 403-404.
Pius XII, Konstytucja apostolska Sedes Sapientiae 31 V 1956, AAS 48(1956), s. 357.
Pius XII, Allocutio Iis qui interfuerunt Conventui universali de fecunditate et sterilitate, Neapoli indicato, AAS 48(1956), s. 470.
Jan XXIII, Encyklika Mater et Magistra 15 V 1961.
Jan XXIII, Encyklika Paenitentiam agere 1 VII 1962
Jan XXIII, Przemówienie na otwarcie Soboru 11 X 1962, AAS 54(1962), s. 792).
Jan XXIII, Encyklika Pacem in terris 11 IV 1963.
Paweł VI, List apostolski Summi Dei Verbum, 4 XI 1963, AAS 55 (1963) s. 984-991.
Paweł VI, Homilia w Bazylice Zwiastowania, Nazaret 5 I 1964.
Paweł VI, Encyklika Ecclesiam suam 6 VIII 1964.
Paweł VI, Przemówienie na rozpoczęcie III sesji Soboru Watykańskiego II, 14 IX 1964, AAS 56(1964), s. 810.
Paweł VI, Przemówienie 5 V 1965, L’Osservatore Romano (6 V 1965), s. 1.
Paweł VI, Encyklika Populorum progressio 26 III 1967.
Paweł VI, Encyklika Caelibatus sacerdotalis 24 VI 1967.
Paweł VI, Encyklika Humanae vitae 25 VII 1968.
Paweł VI, Przemówienie do uczestników XXI Włoskiego Tygodnia Biblijnego (25 IX 1970), AAS 62(1970), s. 618.
Paweł VI, Przemówienie do członków „Consilium de Laicis” (2 X 1974), AAS 66(1974), s. 568.
Paweł VI, Przemówienie na zakończeniu Synodu 29 X 1977, AAS 69(1977), s. 643.
Benedykt XVI, Encyklika Deus Caritas est 25 XII 2005.

LITERATURA PRZEDMIOTOWA

Adamczyk S., Przygotowanie do małżeństwa w warunkach Kościoła w Polsce, Sandomierz 2001.
Adamowicz L., Problem przygotowania do sakramentu małżeństwa, w: Sens i wartość sakramentu małżeństwa, red. A. Czaja, M. Wyżlic, Lublin 2008.
Adamski F., Poza kryzysem tożsamości – w kierunku pedagogiki personalistycznej, w: Ewolucja tożsamości pedagogiki, red. H. Kwiatkowska, Warszawa 1994.
Adamski F., Rodzina między sacrum a profanum, Poznań 1987.
Adamski F., Małżeństwo i rodzina. Analizy socjologiczne, Lublin 1980.
Adamski F., Pedagogika personalistyczna wobec współczesnych nurtów myślenia o wychowaniu, w: Myśl pedagogiczna przełomu wieków, red. T. Aleksander, Kraków 2001.
Ambaum J., Funkcja kapłana w Ofierze eucharystycznej: in persona Christi i in persona Ecclesiae, w: Kapłaństwo, red. P. Góralczyk i inni, Poznań-Warszawa 1988, s. 257-276 (Kolekcja „Communio”, t. 3).
Amiel H.F., Dziennik intymny, Warszawa 1997.
Ancel A., Nowy typ kapłana, w: Nowy obraz Kościoła po Soborze Watykańskim II, Warszawa 1968.
Ardusso F, Magisterium Kościoła, Kraków 2001.
Bagrowicz J., Edukacja religijna współczesnej młodzieży. Źródła i cele, Toruń 2000.
Ballestrero A., Vieni e seguimi, Casale Monferrato 1991.
Balter L., Powszechne powołanie do świętości, ComP 23(2003)1, s. 3-15.
Balter L., Od wiary do teologii, w: Podstawy wiary. Teologia, Poznań 1991, s. 5-21 (Kolekcja „Communio”, t. 6).
Bareła S., Duch Święty a kierownictwo duchowe, AK 80(1973) s. 123-130.
Bartnik C.S., Personalizm, Lublin 2008.
Bauernfeind O., Areté, w: Theological Dictionary of the New Testament, t. 1, red. G. Kittel, G. Bromley, Grand Rapids 1978.
Bazylak J., Postawy religijne młodzieży i ich związki z wybranymi elementami osobowości, Warszawa 1984.
Bednarski F.W., Wychowanie młodzieży dorastającej, Warszawa 2000.
Bielecki J., Wychowanie szansą rozwoju w kierunku dojrzałej osobowości, „Episteme” 31(2003), s. 33-42 (Pedagogika – wczoraj, dziś i jutro).
Bieleń R., Duszpasterstwo rodzin we współczesnej Polsce, Lublin 2001.
Bissoli C., Jan Paweł II o systemie wychowawczym księdza Bosco, Warszawa 2001.
Bitter G., Wiara chrześcijańska na progu trzeciego tysiąclecia. Zarys odnowionej praktyki wiary chrześcijańskiej, w: W służbie człowiekowi. Studium duszpastersko-katechetyczne, red. Z. Marek, Kraków 1991, s. 33-45.
Blewiński A., Młodzi, jacy jesteście. Światopogląd studentów Łodzi na podstawie wypowiedzi ankietowych, Łódź 2001.
Boff L., Ecclesiogenesi. Le comunita di base reinventano la Chiesa, Roma 1978.
Bosco G., List z Rzymu (1884), w: Giovanni Bosco, Scritti pedagogici e spirituali, Roma 1987.
Brat Roger z Taizé, Zadziwienie radością, w: List z Taizé 2000.
Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Olsztyn 1987.
Braun-Gałkowska M., Ulik-Jaworska I., Zabawa w zabijanie, Lublin 2002.
Bro B., Tylko Bóg jest ludzki, Warszawa 1976.
Brzezinka W., Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych, Kraków 2005
Brzezińska A., Psychologia wychowania, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, red. J. Strelau, Gdańsk 2002.
Cantalamessa R., Wsłuchani w Ducha Świętego, Kraków 1994.
Cantelmi T., Laselva P., Paluzzi S., Dialog psychologii z teologią, Poznań 2006.
Cavanaugh Tor B., Sto opowiadań o radości życia, Warszawa 2006
Celmer Z., Małżeństwo, Warszawa 1989.
Cencini A., Życie konsekrowane, Warszawa 1996.
Charytański J., Z Dobrą Nowiną w szkole, Warszawa 1991.
Chlewiński Z., Religijność dojrzała, w: Wybrane zagadnienia z psychologii pastoralnej, red. Z. Clewiński, Lublin 1989, s. 9-39.
Chlewiński Z., Wprowadzenie do psychologii religii, w: Psychologia religii, Lublin 1982, s. 11-61.
Chrobak S., Koncepcja wychowania personalistycznego w nauczaniu Karola Wojtyły – Jana Pawła II, Warszawa 1999.
Chrobak S., Wspólnota wychowawczo-duszpasterska w systemie pedagogicznym Księdza Bosco, w: Ksiądz Bosco i jego system wychowawczy, red. J. Niewęgłowski, Warszawa 2000, s. 169-175.
Chrzanowski J., Człowiek pierwszą drogą Kościoła. Studium teologicznopastoralne w świetle nauczania Jana Pawła II, Warszawa, 2008.
Cichoń W., Wartości, człowiek, wychowanie, 1996.
Cichosz W., Wychowanie chrześcijańskie wobec postmodernistycznej prowokacji, Gdańsk 2001.
Ciupak E., Religia w świetle teorii socjologicznej, AK 141(2003), s. 6-19.
Congar Y., Jalons pour une théologie du laïcat, Paris 1964.
Congar Y., Kościół jako sakrament zbawienia, Warszawa 1980.
Człowiek przełomu tysiącleci. Problemy psychologiczne, red. J. Makselon, B.J. Soiński, Kraków 2000.
Denis H., Ewangelia i dogmaty, Warszawa 1979.
Drożdż B., Wychowawcza funkcja Kościoła w społeczeństwie pluralistycznym. Studium pastoralne, Legnica 2007.
Dudziak J., Kanoniczne przygotowanie narzeczonych do małżeństwa, „Tarnowskie Studia Teologiczne” (1992), s. 145-168.
Dupont J., Les béatitudes, t. 3, Les Evangélistes, Paris 1973.
Działa E., Godzina modlitwy, w: Chrześcijańska odpowiedź na pytanie człowieka, Warszawa 1974.
Dziekoński S., Rozwój wychowawczej myśli Kościoła na przestrzeni ostatnich wieków, Warszawa 2004.
Dziekoński S., Wychowanie w nauczaniu Kościoła. Od XIX w. do Soboru Watykańskiego II, Warszawa 2000.
Dziekoński S., Formacja chrześcijańska dziecka w rodzinie w nauczaniu Kościoła. Od Leona XIII do Jana Pawła II, Warszawa 2006.
Dziewiecki M., Komunikacja wychowawcza, Kraków 2005.
Dziś i jutro ruchów kościelnych, W. Nowacki, J. Czaplicki, Pelplin 2005.
Ewangelizować czy katechizmować?, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002.
Fiałkowski M., Rodzina Kościołem domowym, w: Teologia pastoralna, t. 1, red. R. Kamiński, Lublin 2000, s. 171-176.
Filozofia wychowania Sergiusza Hessena, red. H. Rotkiewicz, Warszawa 1997.
Filser H., Das Dekret über das Laienapostolat. Apostolicam actuositatem, w: Vierzig Jahre II. Vatikanum. Zur Wirkungsgeschichte der Konzilstexte, hrsg. F.X. Bischof, S. Leimgruber, Würzburg 2004, s. 252-261.
Flores J.P., Duchowieństwo i laicy pracujący razem w ewangelizacji, w: Rybacy ludzi – kapłani i świeccy w Nowej Ewangelizacji, red. T. Forest, Gdańsk-Toruń 1997, s. 107-118.
Galot J., Postać kapłana w świetle Soboru Watykańskiego II, w: Kapłaństwo, Poznań-Warszawa 1988, s. 277-289 (Kolekcja „Communio”, t. 3).
Gałkowski S., Rozwój i odpowiedzialność. Antropologiczne podstawy koncepcji wychowania moralnego, Lublin 2003.
Gasidło W., Duszpasterska troska Kardynała Karola Wojtyły o rodzinę, Kraków 1996.
Giussani L., Powołanie i posłannictwo świeckich w Kościele dzisiaj, ComP 19(1999)6, s. 66-77.
Giussani L., Zmysł religijny, Poznań 2000.
Gmurowski A., Doskonałość chrześcijańska w myśl zasad św. Tomasza z Akwinu, Gniezno 1934.
Goddijn W., Rola kapłana w Kościele i w społeczeństwie, w: Ludzie – wiara – Kościół. Analizy socjologiczne, red. B. Cywiński, Warszawa 1966, s. 205-222.
Godlewski K., Uczynni parafianie żyją dłużej, „Polska. Dziennik Łódzki” 5-6 lipca 2008, s. 9 (Fakty 24).
Gogacz M., Pedagogika i filozofia, w: M. Gogacz, Osoba zadaniem pedagogiki. Wykłady bydgoskie, Warszawa 1997.
Goodman N., Wstęp do socjologii, Poznań 1997.
Góralczyk P., Człowiek drogą Kościoła w nauczaniu Jana Pawła II, WSP 5(2007), s. 8-21.
Góralczyk P., Wyzwolenie człowieka z grzechu, ComP 10 (1990)1, s. 3-15.
Góralczyk P., Wspólnoty religijne nosicielem wartości moralnych, w: Nowa Ewangelizacja, Poznań 1993, s. 332 (Kolekcja „Communio”, t. 8).
Graczyk M., Miłość miłosierna zasadą życia chrześcijańskiego, „Studia Theologica Varsaviensia” 31(1993)1, s. 189-196.
Greshake G., Być kapłanem, Wrocław 1983.
Gręźlikowski J., Czy w Kościele są rozwody?, Włocławek 2001.
Gryz K., Kształtowanie człowieczeństwa przez miłość. Idea wychowania w nauczaniu Jana Pawła II, w: Człowiek drogą Kościoła. Moralne aspekty nauczania Jana Pawła II, Kraków 2004, s. 205-248.
Guardini R., Bóg daleki, Bóg bliski, Poznań 1991.
Hansemann G., Wychowanie religijne, Warszawa 1988.
Häring B., Powrót do życia, Warszawa 1983.
Häring B., Nauka Chrystusa, t. 5, Poznań 1965.
Hermans J., Wychowanie liturgiczne a mistagogia w rodzinie, ComP 12(1992)3, s. 52-53.
Hervieu-Léger D., Od „praktykującego parafianina” do „pielgrzyma”. Katolicyzm wobec wyzwań religijności „pielgrzyma” - elementy refleksji socjologicznej, „Przegląd Powszechny” 12(2001), s. 363-364.
Heschel A., Uświęcać czas, w: Życie duchowe. Modlitwa w codzienności 39(2004).
Hildebrand D. von, Serce, Poznań 1985.
Hryniewicz W., Eklezjologiczne i ekumeniczne znaczenie ruchów międzywyznaniowych, „Biuletyn Ekumeniczny” 5(1976)1, s. 16-27.
Integralne kształcenie kaznodziei, red. W. Broński, Lublin 2006.
Jan Paweł II, Dar i Tajemnica. W pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich, Kraków 1996.
Jan Paweł II do młodzieży (1978-2005). Listy, orędzia, przemówienia, homilie, red. M. Dąbrowska, Poznań 2005.
Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1994.
Jan Paweł II, Kochana młodzieży, Warszawa 1997.
Jankowski A., „Duch Jezusa Chrystusa”, w: Napełnieni Duchem Świętym, red. B. Przybylski (i inni), Poznań 1982, s. 25-51.
Jankowski A., Działanie Ducha Świętego na Kościół i wiernych według św. Pawła, w: Kościół w świetle Biblii, Lublin 1984.
Jimenez-Urresti T., Posłannictwo Boże w historii, a misja kanoniczna, „Concilium” 1-10(1968).
Jóźwiak F., Nawrócenie - powrót do Boga w pierwotnym Kościele, AK 104(1985)455-456, s. 122-132.
Kaczmarek L., Człowiek współczesny i asceza, w: Powołanie człowieka, t. 1, Poznań-Warszawa 1972.
Kaczyńska W., Przedzałożeniowość myślenia i postępowania pedagogicznego, 1992.
Kahn H., Wiener A.J., The Lear 2000. A Framework for Speculation on the Next Thirty-Three Years, New York 1967.
Kalinowski M., Duszpasterstwo młodzieży, w: Duszpasterstwo specjalne, red. R. Kamiński, B. Drożdż, Lublin 1998, s. 21-38.
Kalinowski M., Podmiot duszpasterstwa. Realizacja apostolatu hierarchicznego, w: Teologia pastoralna, t 1, red. R. Kamiński, Lublin 2000, s. 345-366.
Kamiński R., Małe grupy religijne a odnowa Kościoła, HD 64(1995)4, s. 37-48.
Kamiński R., Parafia wspólnotą wspólnot, w: Kościół w służbie człowieka, red. W. Turek. J. Mariański, Olsztyn 1990.
Kamiński R., Teoria i praktyka we współczesnej teologii pastoralnej, AK 100(1983)444, s. 261-268.
Kamiński R., Wprowadzenie do teologii pastoralnej, Lublin 1992.
Kamiński R., Wprowadzenie do teologii pastoralnej, w: Teologia pastoralna, t. 1, red. R. Kamiński, Lublin 2000, s. 15-58.
Kamlah E., Die Form der katalogischen Paränese im Neuen Testament (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament, 7), Tübingen 1964.
Kasper W., Nowe akcenty w rozumieniu służby kapłańskiej, Concilium 1-5(1969), s. 161-170.
Katecheza ewangelizacyjna w rodzinie, parafii, szkole, red. S. Dziekoński, Warszawa 2002.
Kazimierz Kloskowski. Zasady – edukacja – testament, „Episteme” 11(2001).
Kaźmierczak P., Personalistyczna koncepcja wychowania w nauczaniu Jana Pawła II, Kraków 2003.
Kijas Z., Magisterium – teolog. Historia dialogu, Kraków 1996.
Klemens Aleksandryjski, Czy człowiek bogaty może być zbawiony?, Warszawa 1953.
Knobloch S., Was ist Praktische Theologie, Freiburg-Schweiz 1995.
Korczak J., Pisma wybrane, t. 1, Warszawa 1978.
Korherr E.J., Nauczanie religii w szkole służbą człowiekowi, w: W służbie człowiekowi, w: W służbie człowiekowi, red. Z. Marek, Kraków 1991, s. 58-78.
Korycki J., Współdziałanie kapłana z rodziną w zakresie wychowania chrześcijańskiego, ComP 1(1981)5, s. 97-108.
Kotarbiński T., Pojęcia i zagadnienia metodologii, „Studia Filozoficzne” 1(1972).
Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 2000.
Krajczyński J., Wychowanie dzieci i młodzieży w świetle posoborowych dokumentów Stolicy Apostolskiej i Konferencji Episkopatu Polski. Studium kanoniczno-pastoralne, Płock 2002.
Krąpiec M.A., Ja człowiek. Zarys antropologii filozoficznej, Lublin 1974.
Krukowski J., Recepcja Soboru Watykańskiego II a struktury kościelne w Polsce, w: W dwudziestolecie Soboru Watykańskiego II. Recepcja – doświadczenia – perspektywy, red. J. Homerski, F. Szulc, Lublin 1987.
Kuczkowski S., Przyjacielskie spotkania wychowawcze, Kraków 1991.
Kuczkowski S., Psychologia religii, Kraków 1991.
Kulpaczyński S., Katechetyczna dydaktyka modlitwy, Lublin 1989.
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1996.
Laloux J., Manuel d’initiation à la sociologie religieuse, Paris 1967.
Laskowski J., Małżeństwo i rodzina w świetle nauki Soboru Watykańskiego II, Warszawa 1982.
Lądzkie Sympozja Liturgiczne. Rys historyczny i materiały z Sympozjów Liturgicznych Organizowanych w Wyższym Seminarium Duchownym Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie n. Wartą w latach 1995-1999, red. A. Durak, Kraków 2000.
Lechniak M., O roli filozofii w pedagogice, Warszawa 1995.
Lepa A., Pedagogika mass mediów, Łódź 2003.
Lewek A., Nowa ewangelizacja w duchu Soboru Watykańskiego II, Katowice 1995.
Lewowicki T., Dylematy metodologiczne pedagogiki, w: Ewolucja tożsamości pedagogiki, red. H. Kwiatkowska, Warszawa 1994.
Lipowska-Teutsch A., Rodzina a przemoc, Warszawa 1995.
Lonergan B.J.F., Metoda w teologii, Warszawa 1976.
Lubac H. de, Medytacje o Kościele, Kraków 1997.
Luft S., Medycyna pastoralna, Warszawa 2002.
Łabendowicz s., Formacja katechetów w Dokumentach Kościoła i literaturze katechetyczno-dydaktycznej po Soborze Watykańskim II, Sandomierz 1997.
Łabendowicz s., Katecheza dorosłych Kościoła posoborowego w świetle dokumentów i literatury katechetycznej, Radom 2007.
Łuczak H., Posługa duszpasterska wśród młodzieży, Wrocław 1994.
Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, Kraków 2002.
Marchioni G., Ewangelizacja w parafii. Metoda „komórek”, Kraków 1997.
Majewski J., Kościół, czyli wspólnota charyzmatyków, „Więź” 48(1988)8, s. 68-77.
Majewski M., Przekaz wiary nowemu pokoleniu, w: W służbie człowiekowi. Studium duszpastersko-katechetyczne, red. Z. Marek, Kraków 1991, s. 46-57.
Majewski M., Katecheza permanentna, Kraków 1989.
Mały słownik języka polskiego, red. S. Skorupka, Warszawa 1969.
Małżeństwo chrześcijańskie, Warszawa 1983.
Małżeństwo i rodzina świetle nauki Kościoła i współczesnej teologii, Lublin 1985.
Marczewska E., Małżeństwo w świetle wspólnotowego rozumienia Kościoła, ZN KUL 19(1976)4.
Marczewscy E. M., „Kościół domowy”. Ocena pojęcia, w: Małżeństwo i rodzina w świetle nauki Kościoła i współczesnej teologii, red. A.L. Szafrański, Lublin 1985, s. 239-254.
Marek Z., Wychowanie religijne i rozwój człowieczeństwa, w: W służbie człowiekowi. Studium duszpastersko-katechetyczne, red. Z. Marek, Kraków 1991, s. 79-88.
Mariański J., Kontrowersje wokół roli świeckich w parafii, w: Kościół-świat-świeccy, Warszawa 1988, s. 61-86 (Biblioteka Augustinum).
Mariański, Kondycja religijna i moralna młodych Polaków, Kraków 1991.
Mariański J., Wprowadzenie, AK 141(2003), s. 4-5.
Mariański J., Młodzież między tradycja i ponowoczesnością, Lublin 1995.
Mariański J., Kościół w społeczeństwie przemysłowym, Warszawa 1983.
Mariański J., Indywidualizacja religijna w warunkach sekularyzacji, AK 141(2003), s. 63-79.
Mariański J., Religijność w procesie przemian, Warszawa 1991.
Mascall E.L., Chrześcijańska koncepcja człowieka, Warszawa 1962.
Mastalski J., Elementy teorii wychowania dla katechety, w: Pedagogika w katechezie, red. M. Śnieżyński, Kraków 1998, s. 73-94.
Marion J.-L., Godność człowieka świeckiego, ComP 1(1981)6, s. 78-103.
Martini C.M., Kościół – jak lepiej go rozumieć – myśli, Warszawa 1997.
Martini C.M., Zrozumieć Kościół. Rozważania dotyczące Soboru Watykańskiego II, Kraków 2001.
Media i dziennikarstwo w nauczaniu Jana Pawła II, red. A. Lewek, Warszawa 2008 (Instytut Papieża Jana Pawła II w Warszawie).
Michalak M., Problem nawrócenia w Kościele pierwotnym w świetle Dziejów Apostolskich, SW 4(2001), s. 218.
Michalik J., Świat podstawowym polem działalności świeckich, AK 121(1993), s. 48-58.
Mierzwiński B., Współpraca Kościoła i rodziny w przygotowaniu dzieci i młodzieży do życia w małżeństwie i rodzinie, „Studia nad Rodziną” 1(1998), s. 79-91.
Mikołejko A., Postawy akceptujące i negatywne wobec autorytetu moralnego a niektóre aspekty sytuacji społecznej, „Człowiek i Światopogląd” 6(1981).
Milerski B., Pedagogika religii, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. 1, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2006, s. 261-277.
Miłość, małżeństwo, rodzina, red. F. Adamski, Kraków 1981.
Misiaszek A., Zagrożenia moralne młodzieży wyzwaniem dla duszpasterstwa, Pelplin 1996
Misiaszek K., Formacja katechetów, AK 118(1992)498, s. 265-274.
Montini G.B., Lettera pastorale sul senso morale, Roma 1961.
Mounier E., Co to jest personalizm?, Kraków 1960.
Mroczkowski I., Sakramentalny wymiar pojednania wobec współczesnych zadań Kościoła w Polsce, w: Wezwanie do pojednania w perspektywie Jubileuszu 2000, red. J. Nagórny, K. Jeżyna, Lublin 2000, s. 38-49.
Nadolski B., Współczesne problemy odnowy liturgicznej, AK 108(1987)467, s. 56-54.
Nagórny J., Teologiczna interpretacja moralności Nowego Przymierza, Lublin 1989.
Nagy S., Chrystus w Kościele, Wrocław 1982.
Niparko R., Jaka pedagogika na wydziałach teologicznych?, TP 3(2002), s. 286-296.
Nossol A., Teologia na usługach wiary, Opole 1978.
Nowak A.J., Homo religiosus. Studium porównawczo-krytyczne, Lublin 2003.
Nowak A.J., Homo religiosus et homo novus, w: Homo novus, red. A.J. Nowak, T. Paszkowska, Lublin 2002 s. 17-26.
Nowak M., Podstawy pedagogiki otwartej. Ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej, Lublin 1999.
Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985.
Nowak S., Teologiczna struktura życia wewnętrznego – cnoty teologalne i moralne oraz dary Ducha Świętego, w: Kultura życia wewnętrznego, red. J. Krucina, Wrocław 1983, s. 107-121.
Nowak W., Sekty w Polsce a młodzież, Olsztyn 1995.
Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992.
Okuniewska D., Rola Janusza Korczaka w walce o „literaturę nie dla dziecka, które kiedyś będzie człowiekiem, ale dla człowieka, który jest jeszcze dzieckiem”, w: O pedagogikę jako naukę o człowieku, red. J. Bińczycka, K. Gorzelok, Katowice 1979, s.180-186.
Ossowska M., Normy moralne, Warszawa 1985.
Ossowski S., Z zagadnień psychologii społecznej, w: Dzieła, t. 3, Warszawa 1967, s. 88-97.
Ozdowski J., Współpraca w apostolstwie, AK 60(1968), s. 317-327.
Pagé J.G., Człowiek Boży (Homo Dei), w: Kapłaństwo, Poznań Warszawa 1988, s. 224-240 (Kolekcja „Communio”, t. 3).
Pasierbek W., Człowiek obrazem miłości Trójjedynego Boga, w: W służbie człowiekowi. Studium duszpastersko-katechetyczne, red. Z. Marek, Kraków 1991, s. 107-126.
Pawlina K., Kandydaci do kapłaństwa trzeciego tysiąclecia, Warszawa 2002.
Pedagogika a środki informatyczne i media, red. M. Tanaś, Warszawa-Kraków 2005.
Pedagogika w katechezie, red. M. Śnieżyński, Kraków 1998.
Penrice J., Młodość i chrześcijaństwo, czyli zrozumieć swoją wiarę, Kraków 1998.
Phan P.C., Możliwość duchowości świeckich, ComP 7(1987)3, s. 64-80.
Piaget J., Rozwój ocen moralnych dziecka, Warszawa 1967.
Piotrowski W., Prowadzić ‘nowe duszpasterstwo’. Potrzeba i zadania nowej ewangelizacji na przełomie II i III tysiąclecia chrześcijaństwa, w: W trzecie tysiąclecie. Komentarz pastoralny do dokumentów II Polskiego Synodu Plenarnego, red. W. Lechowicz, Tarnów 2002, s. 13-25.
Piwowarski W., Teoretyczne i metodologiczne założenia badań nad religijnością, w: Z badań nad religijnością polską. Studia i materiały, red. W. Piwowarski, W. Zdaniewicz, Poznań-Warszawa 1986, s. 57-72.
Piwowarski W., Wartości religijno-moralne młodzieży polskiej, w: Wartości religijne i moralne młodych Polaków, red. J. Mariański, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991 (Studia Socjologiczno-Religijne, 13).
Piwowarski W., Kapłani i biskupi – kierownictwo i kościelna komunikacja, w: Kościół i religijność Polaków 1945-1999, red. W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski, Warszawa 2000.
Piwowarski W., Socjologia religii, Lublin 1996.
Pluta W., Powszechne powołanie do świętości w Kościele, AK 68(1965)339, s. 315-325.
Płużek Z., Psychologia pastoralna, Kraków 2002.
Podgórecki A., Charakterystyka nauk praktycznych, Warszawa 1962.
Poradnictwo psychologiczno-religijne. Teoria i praktyka, red. J. Makselon, Kraków 2001.
Potocki A., Wychowanie religijne w polskich przemianach. Studium socjologiczno-pastoralne, Warszawa 2007.
Półtawska W., Przygotowanie do małżeństwa, Kraków 2002.
Prado Flores J.H., Jak ewangelizować ochrzczonych, Łódź
Przeciszewski M., Nowe ruchy apostolskie, Biuletyn KAI (wydanie specjalne - 1998 rok).
Przesłanie dokumentów katechetycznych Kościoła w Polsce, red. S. Dziekoński, Warszawa 2003.
Przybylski J, Teologia życia wewnętrznego wyrażona w języku współczesnym, AK 85(1975), s. 159-167.
Przybyła-Piwko E., System wartości studentów, a poziom ich przystosowania do roli studenta, „Prace Nauk Ekonomiczno-Społecznych Politechniki Warszawskiej” 27(1981).
Przybyłowski J., Dialog pastoralny, AK 153(2009)602, s. 46-59.
Przybyłowski J., Wybrane aspekty formacji chrześcijańskiej. Artykuł dyskusyjny, w: Recepcja Soboru. Niektóre wyzwania wobec życia i działania Kościoła 40 lat po Soborze Watykańskim II, red. K. Półtorak, Szczecin 2007, s. 191-207 (Studia i rozprawy, t. 14).
Przybyłowski J., Znaczenie nowej ewangelizacji dla duszpasterstwa młodzieży. Studium pastoralne, Lublin 2001.
Przybyłowski J, Pedagogika pastoralna a wychowawcza funkcja Kościoła. Artykuł dyskusyjny, AK 144(2005)577, s. 437-453.
Przybyłowski J., Św. Józef – milczący świadek nowej ewangelizacji, KST 7(2008), s. 19-31.
Przybyłowski J., Społeczne wychowanie młodego pokolenia chrześcijan, w: Ekumenizm, teologia, kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu profesorowi Wojciechowi Hancowi z okazji 65. rocznicy urodzin, red. K. Konecki, Z. Pawlak, k. Rulka, Włocławek 2006, s. 447-460.
Przybyłowski J., Budowanie parafii jako wspólnoty. Formacja wiernych świeckich do tworzenia wspólnoty parafialnej, Studia Loviciensia. Łowickie Studia Teologiczne 9(2007), s. 225-234.
Przybyłowski J., Laikat w Kościele polskim - obowiązki czy przywileje?, AK 114(1990)487, s. 428-439.
Przybyłowski J., Wychowanie w rodzinie a dzieło ewangelizacji, WSP 9(2009), s. 30-40.
Przybyłowski J., Wychowanie chrześcijańskie w rodzinie. Poszukiwanie pastoralnych symptomatów, WSP 3(2006), s. 90-113.
Przybyłowski J., Koncepcja antropologiczna teologii pastoralnej, AK 144(2005)576, s. 234-251
Przybyłowski J., Mądrość, wolność i łaska w formacji wiernych świeckich, SW 8(2005), s. 139-155.
Przybyłowski J., Organizacja duszpasterstwa młodzieżowego w perspektywie nowej ewangelizacji, SW 2(1999), s. 213-228.
Przybyłowski J., Kilka refleksji na temat planowania duszpasterskiego. Artykuł dyskusyjny, TP 9(2008), s. 87-91.
Queiruga A.T., Bóg jako Anty-zło, w: Zło w świecie, Poznań 1992, s. 159-170 (Kolekcja „Communio”, t. 7).
Rady ewangeliczne w formacji kapłańskiej, red. J. Buxakowski, Pelplin 1992.
Rahner K., Schriften zur Theologie, Einsiedeln 1956.
Rahner K., Mój problem. Karl Rahner odpowiada na pytania młodzieży, Warszawa 1985.
Rak R., Duszpasterstwo w Kościele po II Soborze Watykańskim, AK 107(1986)464, s. 97-112.
Ratzinger J., Eklezjologia konstytucji „Lumen gentium”, w: J. Ratzinger, Pielgrzymująca wspólnota wiary. Kościół jako komunia, Kraków 2003, s. 111-137.
Ratzinger J., Kościół – Ekumenizm – Polityka, Poznań-Warszawa 1990, s. 12-21 (Kolekcja „Communio”, t. 5).
Romaniuk K., Jankowski A., Kapłaństwo w Piśmie Świętym Nowego Testamentu, Kraków 1994.
Rosik S., Wezwania i wybory moralne, Lublin 1992.
Rozmowa z ks. Cz. Cekierą. Jesteśmy współodpowiedzialni, „Przegląd Katolicki” (1986)3, s. 3.
Ruch J., Wspólnota prezbiterium diecezjalnego w nauce Soboru Watykańskiego II, STV 14(1976)1, s. 117-131.
Rudniański J., Wychowanie i diabeł entropii, Warszawa 1996.
Rumiński A., System wartości rodziców i dzieci, w: Moralność i etyka w ponowoczesności, Warszawa 1996, s. 121-132.
Rusiecki M., Dojrzali bądźcie, Kielce 1992.
Salezjanie i świeccy: zjednoczenie i współuczestnictwo w duchu i posłannictwie Księdza Bosco. Dokumenty Kapituły Generalnej 24, Kraków 1997.
Rybicki R., Wprowadzenie do pedagogiki chrześcijańskiej, Częstochowa 1997.
Ryłko T., Powołanie do wspólnoty, Warszawa-Poznań 1985.
Rynio A., Integralne wychowanie w myśli Jana Pawła II, Lublin 2004.
Ryś M., Rola rodziny w przygotowaniu dzieci i młodzieży do życia w małżeństwie i rodzinie, „Studia nad Rodziną” 1(1998), s. 33-45.
Salamon P., Co Chrystus daje dzisiaj młodym? Nauczanie Jana Pawła II do młodzieży, Kraków 1998.
Sauer R., Wychowanie religijne w rodzinie, „Znak” 32(1980)8-9, s. 937-950.
Schlier H., Der Brief an die Galater (Meyers Kommentar), Göttingen 1971.
Schreuder O., Zawodowy charakter kapłaństwa, w: Ludzie – wiara – Kościół. Analizy socjologiczne, red. B. Cywiński, Warszawa 1966, s. 223-241.
Sepioło A., Nowa ewangelizacja. Śladami Jana Pawła II, Kraków 2001.
Sforza Pallavicino P., Istoria dei Concilio di Trento, t. 4, ed. di A. M. Zaccaria, Roma 1833.
Siciński A., Prognozy a nauka, Warszawa 1969.
Skorowski H., Być chrześcijaninem i obywatelem dziś, Warszawa 1994.
Skorowski H., Rodzina miejscem przekazu wartości moralnych, „Saeculum Christianum” 1(1996), s.186-193.
Skowronek A., Zaproszenie do wiary, w: Dzieci Soboru zadają pytania. Rozmowy o Soborze Watykańskim II, red, Z. Nosowski, Warszawa 1996, s. 331-336.
Słomka W., Teologiczna koncepcja życia mistycznego w chrześcijaństwie, w: Mistyka w życiu człowieka, Lublin 1980.
Słomka W., Religijne doświadczenie alfą i omegą naszej drogi ku Bogu, w: Bóg i człowiek w doświadczeniu religijnym, Lublin 1986, s. 132.
Słownik psychologiczny, Warszawa 1985.
Stala J., Udział Kościoła w zadaniach realizowanych przez rodzinę, AK 94(2002)557, s. 86-95.
Stinissen W., W drodze do transfiguracji, w: Życie duchowe. Modlitwa w codzienności 39(2004).
Strzelecka K., Doświadczenie Ducha Świętego w życiu chrześcijanina i w Kościele, AK 85(1975)400, s. 221-229.
Studia z psychologii rozwoju, red. J. Makselon, Kraków 2002.
Suchodolski B., Kultura humanistyczna, „Rzeczpospolita” 69(1982), s. 3.
Suenens L. J., Nowe zesłanie Ducha Świętego, Poznań 1988.
Sujak E., Małżeństwo pielęgnowane, Katowice 1991.
Szafrański A. L., Kairologia. Zarys nauki o Kościele w świecie współczesnym, Lublin 1990.
Szafrański A.L., Zapłata F., Ewangelizacja, EK t. 4, kol. 1436.
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1967.
Szentmártoni M., Psychologia pastoralna, Kraków 1995.
Szewczyk E., Niektóre metodologiczne determinanty nauczycielskich badań empirycznych w szkole, w: Pedagogika w katechezie, red. M. Śnieżyński, Kraków 1998, s. 239-276.
Szewczyk R., Tożsamość katechety w świetle dokumentów Kościoła w latach 1965-1991, Warszawa 1996. Szkoła katolicka w nauczaniu Kościoła. Wybór dokumentów, Szczecin-Warszawa 2002 (Rada Szkół Katolickich w Polsce).
Sztompka P., Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej (Studium analityczne), Warszawa 1971.
Sytuacja w świecie młodzieży, ŻM 28(1978)2, s. 50.
Szymik J., Kościół świętych czy grzeszników, w: Problemy współczesnego Kościoła, red. M. Rusecki, Lublin 1997, s. 127-132.
Śledzianowski J., Wychowanie wobec przemocy, Kielce 2004.
Śledzianowski J., Wpływ Jana Pawła II na życie Polaków, Kielce 2005.
Ślipko T., Zarys etyki ogólnej, Kraków 1974.
Świerzawski S., Św. Tomasz na nowo odczytany, Poznań 1992.
Tabulski M., Edukacja i formacja, Jasna Góra-Kraków 2004.
Tarnowski J, Jak wychowywać. W ogniu pytań, Ząbki 2003.
Tarnowski J., Problem chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej, Warszawa 1982.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1, Warszawa 1970.
Tchorzewski A.M., Doświadczenie wartości samego siebie jako źródło dochodzenia do własnej tożsamości, Warszawa 1997.
Teoretyczne założenia katechezy młodzieżowej, red. R. Murawski, Warszawa 1989.
Tomasik M., Dydaktyka, pedagogika. Wiadomości wybrane, Sandomirze 1987.
Tomasik P., Religia w dialogu z edukacją, Warszawa 2004.
Tomka M., Główne tendencje przemian religijnych w Europie, a szczególnie w Europie Środkowowschodniej, w: Metodologiczne problemy badań nad religijnością, red. J. Mariański, S.H. Zaręba, Ząbki 2002.
Töfler A., Trzecia fala, Warszawa 1985.
Trojan K., Potrzeby psychiczne i wartości oraz ich implikacje religijne, Kraków 1999.
Uczeń i nauczyciel w wyścigu do wiedzy – wybrane aspekty nauczania i uczenia się, red. K. Franczak, S. Chrobak, Warszawa 2006.
Urban J., Świętość, RTK 6(1959)4, s. 69-78.
Urbański S., Słaby „silny” człowiek, „Miejsca Święte” 15(1998), s. 2-4.
Vaughan R., Poradnictwo pastoralne a zaburzenia osobowości, Kraków 1999.
Verhack I., Wychowywać, czyli wzbudzać poznanie własnego istnienia, ComP 12(1992)69, s. 12-24.
Vloet J. van der, Obraz człowieka jako fundament pedagogii, ComP 12(1992)69, s. 3-11.
Warzeszka, Etyka odpowiedzialności za życie. Studium analityczno-krytyczne bioetycznej myśli Hansa Jonasa, Warszawa 2008.
Weron E., Dojrzałość chrześcijanina. Dary i owoce Ducha Świętego, Ząbki 2003.
Wilczek R., Idea nowej ewangelizacji w nauczaniu Jana Pawła II, Opole 2004.
Wilk J.. Duszpasterstwo rodzin: zasady praktycznego działania. Analiza adhortacji Jana Pawła II Familiaris consortio, RTK 33(1986)6, s. 97-108.
Woronowski F., Wprowadzenie do teologii pastoralnej, Lublin 1972.
Wojaczek K., Kształtowanie katolickiej koncepcji małżeństwa w diecezjalnym studium rodziny. Studium pastoralne, Opole 1997.
Wojtyła K., Zagadnienie podmiotu moralności, t. 2, Lublin 1991.
Wojtyła K., Uwagi na temat duszpasterstwa rodzin (20 VIII 1970), w: Duszpasterska troska Kardynała Karola Wojtyły o rodzinę, red. W. Gasidło, Kraków 1996, s. 151-159.
Wojtyła K., Teologiczne podstawy duszpasterskiej misji kapłana, w: Osobowość kapłańska, red. J. Majka, Wrocław 1976.
Wojtyła K., U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II, Kraków 1972.
Wright J.H., Kościół i kapłaństwo, w: Kapłaństwo, Poznań-Warszawa 1988, s. 303-314 (Kolekcja „Communio”, t. 3).
Wroceński J., Rola i zadania prezbiterium w życiu Kościoła partykularnego. Studium prawno-historyczne, Warszawa 1998.
Wy jesteście moją nadzieją. Wybór wypowiedzi Ojca Świętego Jana Pawła II do młodzieży, red. A Wieczorek, Warszawa 1991.
Wychowywać charakter, red. A. Piątkowska, K. Stępień, Lublin 2005.
Wychowanie człowieka otwartego. Rola „Zmysłu religijnego” Luigi Giussaniego w kształtowaniu osoby, red. A. Rynio, Kielce 2001.
Wychowanie do miłości, red. K. Majdański, Warszawa 1987.
Wychowanie w rodzinie, red. F. Adamski, Kraków 1991.
Wybrane zagadnienia poradnictwa małżeńskiego i rodzinnego, red. M. Kozakiewicz, Warszawa 1985.
Wybrane zagadnienia z psychologii pastoralnej, red. Z. Chlewiński, Lublin 1989.
Z młodzieżą do Chrystusa, red. H. Tomasik, Siedlce 2007.
Zagrożenia rodziny w aspekcie pastoralno-społecznym, red. I. Celary, G. Polok, Katowice 2008.
Zaręba S.H., Dynamika świadomości religijno-moralnej młodzieży w warunkach przemian ustrojowych w Polsce (1988-1998), Warszawa 2003.
Znaniecki F., Socjologia wychowania, Warszawa 1973.
Zuberbier A., Materiały do teologii praktycznej, Warszawa 1974.
Zulehner P.M., Sytuacja religii i Kościoła w krajach Europy Środkowowschodniej po przełomie, TP 2(2001), s. 13-24.
Żurowski M., Współuczestnictwo kościelne „Ius ad Communionem”, Kraków 1984.
Żurowski M., Wspólnota kościelna „communio” podstawą prawa kościelnego, „Prawo Kanoniczne” 21(1978)1-2, s. 67-85.

W cyklu 2023/24_Z:

Baron A., Świętość a ideały człowieka, Kraków 2013.
Bełch K., Nowa ewangelizacja w kulturze postmodernistycznej, „Studia Pastoral-ne”, 7(2011), s. 336–350.
Bielecki J., Wychowanie szansą rozwoju w kierunku dojrzałej osobowości, „Epi-steme”, 31(2003), s. 33–42.
Bosko T., Ksiądz Bosko wychowawca, Warszawa 1990.
Boyd D., Bee H., Psychologia rozwoju człowieka, Poznań 2008.
Braun K., Wolontariat – młodzież – wychowanie, Lublin 2012.
Brzezińska A., Psychologia wychowania, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, red. J. Strelau, Gdańsk 2002, s. 227–257.
Brzezińska A.I., Stec R., Szanse rozwoju w okresie późnej dorosłości, Poznań 2007.
Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka, Gdańsk 2007.
Cudak S., Świadomość wychowawcza rodziców, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, red. E. Różycka, Warszawa 2007, s. 454.
Czajkowski W., Pojęcie rozwoju, w: Podstawy psychologii. Podręcznik dla studen-tów kierunków nauczycielskich, Kraków 2004, s. 13–36.
Czajkowski W., Procesy motywacyjne w koncepcji A.H. Maslowa a pojęcie bez-pieczeństwa, „Security, Economy & Law”, 2015, nr 8, s. 5–8.
Dudzikowa M., Praca młodzieży nad sobą. Z teorii i praktyki, Warszawa 1993.
Dyczewski L., Rodzina, w: Katolicka nauka społeczna. Podstawowe zagadnienia z życia społecznego i politycznego, red. S. Fel, J. Kupny, Katowice 2007, s. 88–107.
Fatyga B., Dzicy z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa 2005.
Filipczuk M., Wychowawcza funkcja Kościoła w dobie ponowoczesności, CT, 87(2017), z. 2, s. 65–94.
Frydrychowicz S., Sposoby i wymiary komunikowania interpersonalnego a rozwój człowieka, „Psychologia Rozwojowa”,10(2005), nr 3, s. 93–100.
Górniewicz J., Teoria wychowania, Olsztyn 2007.
Gruca-Miąsik U., Rozumowanie moralne młodzieży. Wybrane obszary i konteksty, Rzeszów 2015.
Gurycka A., O sztuce wychowania dla wychowawców i nauczycieli, Warszawa 1997.
Gurycka A., Podmiotowość – postulat dla wychowania, w: Podmiotowość w wy-chowaniu. Między ideą a realnością, red. E. Kubiak-Szymborska, Bydgoszcz 1999, s. 105–123.
Homplewicz J., Przesłanie ks. Jana Bosko w refleksji pedagogicznej, w: Ksiądz Bosko i jego system wychowawczy, red. J. Niewęgłowski, Warszawa 2000, s. 71–82.
Jaworski R., Wpływ czynników osobowościowych na życie rodzinne, w: Rodzina jako Kościół domowy, red. A. Tomkiewicz, W. Wieczorek, Lublin 2010, s. 467–482.
Kałdon B.M., Rodzina jako instytucja społeczna w ujęciu interdyscyplinarnym, „Forum pedagogiczne”, 1(2011), nr 1, s. 229–241.
Kamilewicz-Rucińska D., Rozważania młodzieży na temat miłości, w: Dziecko w historii. Sytuacja dziecka w odrodzonym państwie polskim, red. E.J. Kryń-ska, A. Suplicka, Ł. Kalisz, Białystok 2020, s. 241–255.
Kamiński R., Duszpasterstwo nadzwyczajne, w: Leksykon teologii pastoralnej, red. R. Kamiński, Lublin 2006, s. 209–212.
Kamiński R., Duszpasterstwo zwyczajne, w: Leksykon teologii pastoralnej, red. R. Kamiński, Lublin 2006, s. 212–218.
Kamiński R., Przygoda W., Duszpasterstwo, w: Leksykon teologii pastoralnej, red. R. Kamiński, Lublin 2006, s. 201–209.
Karcz B., Wychowanie patriotyczne w formacji społecznej reaktywowanego Kato-lickiego Stowarzyszenia Młodzieży w Polsce, Kraków 2006.
Kasper W., Papież Franciszek. Rewolucja czułości i miłości, Warszawa 2015.
Kawula S., Brągiel J., Janke A.W., Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2012.
Kempys M.J., Rola cnót moralnych w dążeniu ku pełni człowieczeństwa w świetle pism o. Jacka Woronieckiego, Kraków 2005.
Koperek A., Socjalizacja jako proces wychowania do uczestnictwa w życiu spo-łecznym, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, 11(2010), nr 4, s. 139–154.
Koprowiak E., Lubczyńska A., Nowak B., Styl życia osób podejmujących wspi-naczkę wysokogórską. Wybrane aspekty, EPU, 2011, nr 78, s. 167–177
Korzekwa M., Młodość i priorytety, „Zeszyty Formacji Katechetów”, 4(2009), s. 18–20.
Kostyło P., Czy potrzebujemy autorytetu pedagogicznego?, w: Autorytety w życiu społecznym, red. S. Kowalik, Bydgoszcz 2008, s. 97–117.
Kowalski M., Falcman D., Świadomość aksjologiczna i podmiotowość etyczna. Analizy i impresje, Kraków 2010.
Krasuski J., Historia wychowania, Warszawa 1985.
Kreutz M., Rozwój psychiczny młodzieży, Wrocław 2005.
Kubiak-Szymborska E., Wychowanie jako pomoc w procesie odkrywania sensu życia – czy zawsze?, w: Sens życia – sens wychowania, red. A.M. de Tcho-rzewski, P. Zwierzchowski, Bydgoszcz 2001, s. 142–152.
Kukołowicz T., Nowe koncepcje wychowania, w: Wprowadzenie do pedagogiki ogólnej. Wybór tekstów, red. J. Kostkiewicz, Stalowa Wola 1996, s. 165–171.
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 2004.
Kuta B., Kolory młodości. Tematyczne rekolekcje młodzieżowe, propozycje nabożeństwa i spotkań dyskusyjnych z zastosowaniem metod aktywizujących, Kraków 2003.
Lubowicki A., Młodość w służbie Ewangelii. Misja formacyjna Katolickiego Sto-warzyszenia Młodzieży w Polsce, Warszawa 2014.
Łobocki M., Możliwości i granice podmiotowego traktowania uczniów w wycho-waniu, w: Podmiotowość w wychowaniu. Między ideą a realnością, red. E. Kubiak-Szymborska, Bydgoszcz 1999, s. 164–175.
Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2010.
Łuczyński A., Rola pedagogiki chrześcijańskiej w kształtowaniu pozytywnego rozumienia małżeństwa i rodziny, w: Pedagogika chrześcijańska. Tradycja. Współczesność. Nowe wyzwania, red. J. Michalski, A. Zakrzewska, To¬ruń 2010, s. 483–494.
Maciuszek J., Człowiek i problemy wychowania w koncepcji Abrahama Maslowa, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie”, 1992, z. 141, s. 9–24 (Prace Pedagogiczne 13).
Marek Z., Wychowanie integralne podstawą rozwoju osoby, „Edukacja Elemen-tarna w Teorii i Praktyce”, 12(2017), nr 1(43), s. 31–47.
Marek Z., Wychowanie religijne i rozwój człowieczeństwa, w: W służbie człowie-kowi. Studium duszpastersko-katechetyczne, Kraków 1991, s. 79–88.
Mariański J., Religia i Kościół między tradycją i ponowoczesnością. Studium socjologiczne, Kraków 1997.
Mariański J., Religia w społeczeństwie ponowoczesnym, Warszawa 2010.
Maslow A.H., Motywacja i osobowość, Warszawa 2006.
Maslow A.H., W stronę psychologii istnienia, Poznań 2004.
Melosik Z., Mass media, tożsamość i rekonstrukcje kultury współczesnej, w: Me-dia, edukacja, kultura: w stronę edukacji medialnej, red. W. Skrzydlewski, S. Dylak, Rzeszów 2012, s. 32–49.
Michałek J., Kim jestem? Kim mogę być? Psychologiczne uwarunkowania rozwoju tożsamości osobowej w obliczu współczesnych przemian, w: Psychologia na Uniwersytecie i w praktyce, red. E. Wesołowska, Olsztyn 2013, s. 187–203.
Miller R., Współdziałanie i współzawodnictwo w wychowaniu w świetle poglą-dów F. Znanieckiego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 38(1976), nr 3, s. 209–225.
Monte A. del, Sytuacja w świecie młodzieży, „Życie i Myśl”, 28(1978), nr 2, s. 50.Mysłakowski Z., Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności, Warszawa 1964.
Niezabitowski M., Integracja pokoleń w perspektywie socjologicznej, w: Młodość i starość. Integracja pokoleń, red. B. Bugajska, Szczecin 2010, s. 31–51.
Nowosielski M., Ku dojrzałości, w: Oblicza dojrzałości emocjonalnej dzieci i mło-dzieży, red. K. Franczak, M. Szpringer, Warszawa 2009, s. 48–60.
Opozda D., Wychowawcza funkcja rodziców w rozwoju tożsamości młodzieży, „Przegląd Pedagogiczny”, 2007, nr 1, s. 49–56.
Osiński W., Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów mor-fologicznych. Badania dzieci i młodzieży wielkomiejskiej z uwzględnieniem poziomu satysfakcji społecznej, Poznań 1988 (Monografie, nr 261).
Peret-Drążewska P., Społeczeństwo „globalnej zmiany” w świadomości młodzieży, „Studia Edukacyjne”, 30(2014), s. 189–211.
Pilch T., Spory o szkołę, Warszawa 1999.
Piotrowski K., Ziółkowska B., Wojciechowska J., Rozwój nastolatka. Wczesna faza dorastania, Warszawa 2014 (Niezbędnik dobrego nauczyciela, red. A.I. Brzezińska, Seria I, Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania, t. 5).
Piotrowski P., Subkultury młodzieżowe. Aspekty psychologiczne, Warszawa 2003.
Piórkowski P.D., Autorytety. Idole, pozory, eksperci i celebryci, Stare Miasto 2016.
Piwowarski W., Wartości religijno-moralne młodzieży polskiej, w: Wartości religijne i moralne młodych Polaków, red. J. Mariański, W. Zdaniewicz, Warsza¬wa 1991, s. 223–227 (Studia Socjologiczno-Religijne, 13).
Płatek D., Model sercańskiego duszpasterstwa młodzieży w nurcie ewangelicznej funkcji Kościoła, Kraków 2017.
Przybyłowski J., Nowa ewangelizacja i duszpasterstwo na tle przemian w środo-wisku młodzieżowym, „Studia Włocławskie”, 3 (2000), s. 247–263.
Przybyłowski J., Pedagogika pastoralna a funkcja wychowawcza Kościoła. Artykuł dyskusyjny, AK, 144(2005), z. 577, s. 437–453.
Przybyłowski J.K., Funkcja wychowawcza w teorii i praktyce eklezjalnej, Warszawa 2010.
Rymarczyk K., Co się dzieje w głowie małego dziecka – o wpływie doświadczeń na rozwój mózgu. Aktywność ruchowa a mózg, w: Małe dziecko – dużo pomysłów. Wybrane obszary wspomagania rozwoju, red. R. Piotrowicz, M. Walkiewicz-Krutak, Warszawa 2016, s. 52–71.
Rynio A., Co zrobić z darem młodości. Wskazówki pedagoga, w: Bogactwo mło-dości wyzwaniem dla wychowawców XXI wieku, red. A. Rynio, K. Stępień, Lublin 2010, s. 19–34.
Siwek A., Dylematy współczesnego wychowania młodego człowieka, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika”, 18(2009), s. 51–58.
Składanowski M., Ciało, dusza, duch. Myśl Josepha Ratzingera na tle współczesnej antropologii, Warszawa 2013.
Strelau J., Psychologia temperamentu, Warszawa 1998.
Szymańska M., Uczeń jako podmiot i przedmiot działalności nauczyciela, „Edu-kacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, 11(2016), nr 2(40), s. 57–70.
Ślipko T., Antropologiczne podstawy godności człowieka, w: Philosophia vitam alere. Prace dedykowane księdzu Profesorowi Romanowi Darowskiemu SJ z okazji 70-lecia urodzin, red. S. Ziemiański, Kraków 2005, s. 729–738.
Śliwerski B., Samowychowanie jako odrodzenie moralne, „Przegląd Pedagogicz-ny”, 1(2007), s. 27–29.
Talaga-Michalska M., Dobre Praktyki: zawód – wychowawca, Pruszków 2004.
Tkocz E., Chrześcijańska formacja młodzieży w świetle orędzi Jana Pawła II na Światowe Dni Młodzieży, Katowice 2005.
Wasilewski S., Metody wychowawcze św. Jana Chryzostoma, „Vox Patrum”, 29(2010), t. 53–54, s. 433–445.
Wędzińska M., Człowiek na drodze do wartości. Myśl etyczna Maxa Schelera – implikacje pedagogiczne, „Przegląd Pedagogiczny”, 2013, nr 1, s. 31–43.
Wiech A., Świętość powołaniem realizowanym na drodze miłości, w: Teologia sto¬sowana. Bliżej człowieka, red. M. Tyburska, Warszawa 2016, s. 105–115.
Wołosiuk B., Wartości chrześcijańskie w wychowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, w: „Paedagogia Christiana”, 27 (2011), nr 1, s. 185–202.
Wołoszyn S., Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, Warszawa 1967.
Woroniecki J., Katolicka etyka wychowawcza, t. 1, Lublin 1986.
Woroniecki J., W szkole wychowania, Lublin 2008.
Wygotski L.S., Rozwój zainteresowań w okresie dorastania, w: Wybrane prace psychologiczne II: Dzieciństwo i dorastanie, red. A. Brzezińska, M. Mar¬chow, Poznań 2002, s. 165–177.
Wysocka E., O potrzebie wspierania „spotkania z sobą”, czyli rozwoju tożsamości młodzieży w ponowoczesnym świecie. Etyka czy estetyka istnienia jako źródło tożsamości, „Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeń¬stwa”, 7(2015), nr 1, s. 233–252.
Zarzecki L., Teoretyczne podstawy wychowania. Teoria i praktyka w zarysie, Je-lenia Góra 2012.
Złotucha K., Wpływ subkultur na życie młodzieży, „Innowacje Psychologiczne. Magazyn studencki”, 1(2012), nr 1, s. 83–85.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu WT-DTE-WMFW w USOSweb