Polska polityka zagraniczna WSE-PO-PPZ

Zajęcia poświęcone są wieloaspektowej analizie polskiej polityki zagranicznej, ujmowanej zarówno w perspektywie historycznej, jak i współczesnej. Ich głównym celem jest zrozumienie, w jaki sposób kształtowały się podstawowe kierunki polskiej aktywności na arenie międzynarodowej, jakie czynniki – wewnętrzne i zewnętrzne – determinowały ich charakter, a także jakie wyzwania stoją dziś przed polską dyplomacją i polityką bezpieczeństwa. Program zajęć opiera się na połączeniu refleksji teoretycznej, odniesień do tradycji myśli politycznej oraz analizy praktycznych działań państwa w wymiarze regionalnym i globalnym.

Punktem wyjścia jest wskazanie zależności między polityką zagraniczną a wewnętrzną. Relacja ta obejmuje nie tylko kwestie ustrojowe i konstytucyjne – w tym prerogatywy poszczególnych organów państwa w zakresie kształtowania i realizacji polityki zagranicznej – ale także sposób, w jaki uwarunkowania wewnętrzne (stabilność instytucjonalna, system partyjny, tożsamość narodowa, kultura polityczna) przekładają się na zdolność państwa do aktywności międzynarodowej. Dyskusja dotyczyć będzie m.in. roli prezydenta, rządu i parlamentu w kształtowaniu polityki zagranicznej RP oraz sporów interpretacyjnych dotyczących podziału kompetencji w tym obszarze.

Istotnym elementem zajęć jest refleksja nad racją stanu i interesem narodowym. Kategorie te stanowią fundament myślenia strategicznego i punkt odniesienia dla decyzji podejmowanych przez kolejne rządy. Racja stanu, rozumiana jako nadrzędny cel państwa, oraz interes narodowy, odnoszący się do konkretnych wartości i priorytetów, będą analizowane w kontekście zarówno klasycznych koncepcji filozofii politycznej, jak i współczesnych ujęć w naukach o stosunkach międzynarodowych.

Zajęcia podejmują również problematykę tradycji intelektualnych kształtujących polską politykę zagraniczną. Szczególne miejsce zajmuje tu opozycja między „tradycją piastowską” a „tradycją jagiellońską”. Pierwsza z nich, akcentująca skupienie na konsolidacji państwa narodowego i bezpieczeństwie w jego granicach, kontrastuje z drugą, stawiającą na aktywność w Europie Środkowo-Wschodniej, integrację regionu i budowanie szerokiej strefy wpływów. Analiza tych tradycji pozwala uchwycić długofalowe napięcia w polskim myśleniu o polityce międzynarodowej oraz zrozumieć współczesne wybory strategiczne.

Równocześnie omawiane są podstawowe nurty teoretyczne w analizie polityki zagranicznej – idealizm i realizm. W kontekście polskim pytania o znaczenie wartości, norm i solidarności międzynarodowej nieustannie ścierają się z imperatywami bezpieczeństwa, bilansowania sił i koniecznością pragmatycznego podejścia do zmieniającej się sytuacji geopolitycznej. Zajęcia umożliwiają krytyczną refleksję nad tym, w jakim stopniu polska polityka zagraniczna była i jest kształtowana przez idee, a w jakim przez interesy i konieczności strategiczne.

Szczególną rolę w programie zajęć odgrywa problematyka samostanowienia narodów oraz dziedzictwa imperiów. Polska historia – zarówno doświadczenie zaborów, jak i pamięć o imperiach sąsiadujących (rosyjskim, niemieckim, austro-węgierskim) – silnie oddziałuje na sposób, w jaki polska polityka interpretuje kwestie niepodległości, suwerenności i prawa narodów do samostanowienia. Analizie poddane zostaną także współczesne dylematy dotyczące wspierania procesów emancypacyjnych innych narodów w Europie i poza nią, z pytaniem: czy Polska powinna odgrywać rolę „wyzwoliciela”, czy raczej kierować się logiką powstrzymywania i stabilizacji.

Rozważania te prowadzą do szerszego ujęcia polskiej kultury strategicznej – zbioru norm, doświadczeń historycznych, wyobrażeń o bezpieczeństwie i roli państwa w świecie, które kształtują decyzje polityczne. Wpływ na kulturę strategiczną mają m.in. doświadczenia geopolityczne (położenie między potęgami), tradycje polityczne (republikanizm, pamięć Rzeczypospolitej Obojga Narodów), a także traumatyczne doświadczenia XX wieku (wojny światowe, komunizm, transformacja ustrojowa). Zajęcia analizują, jak kultura strategiczna przekłada się na praktyczne działania w polityce bezpieczeństwa i sojusznictwa.

Znaczącą część programu stanowi refleksja nad europeizacją polskiej polityki zagranicznej. Członkostwo w Unii Europejskiej wprowadziło nowe ramy działania, z jednej strony zwiększając wpływ Polski poprzez mechanizmy wspólnotowe, z drugiej – ograniczając samodzielność w niektórych obszarach. Analizie poddane zostaną procesy adaptacji prawa i praktyk do standardów unijnych, mechanizmy współdecydowania oraz spory wokół zakresu suwerenności w ramach UE.

Kontekst regionalny i globalny polskiej polityki zagranicznej zostanie przedstawiony w ujęciu dynamicznym. Z jednej strony obejmuje on relacje z sąsiadami – Niemcami, Ukrainą, Białorusią, Litwą, Słowacją i Czechami – oraz z regionem Europy Środkowo-Wschodniej i Bałtyckiej. Z drugiej – relacje transatlantyckie, miejsce Polski w NATO, a także stosunki z globalnymi mocarstwami: Stanami Zjednoczonymi, Chinami czy Rosją. Szczególną uwagę poświęca się również wyzwaniom wynikającym z globalizacji, nowych zagrożeń (terroryzm, cyberbezpieczeństwo, zmiany klimatyczne) oraz roli Polski w organizacjach międzynarodowych.

Ważnym wątkiem zajęć jest także prezentacja twórców i strategów polskiej polityki zagranicznej. Omawiane będą zarówno postacie historyczne (np. Józef Piłsudski, Roman Dmowski), jak i współcześni politycy oraz dyplomaci, którzy poprzez swoje koncepcje i decyzje wpływali na kształt polskiego działania w świecie. Analiza ich dorobku pozwala zrozumieć ciągłość i zmienność polskiej polityki zagranicznej.

Całość zajęć ma charakter interdyscyplinarny i łączy perspektywę politologiczną, historyczną i prawną. Studenci zapoznają się z podstawowymi pojęciami i teoriami stosunków międzynarodowych, a następnie odnoszą je do specyfiki polskiego przypadku. Celem dydaktycznym jest nie tylko przekazanie wiedzy faktograficznej, ale także wykształcenie umiejętności analizy, krytycznej oceny i formułowania własnych opinii na temat kierunków i wyzwań polskiej polityki zagranicznej.