Antropologia polityki WSE-PO-APk

Kurs ma na celu pogłębioną refleksję nad politycznością jako zjawiskiem antropologicznym i filozoficznym. Punktem wyjścia jest założenie, że polityka nie jest wyłącznie domeną państwa, nowoczesnych instytucji czy formalnych systemów prawa, lecz stanowi fundamentalny wymiar życia społecznego, obecny w różnorodnych kontekstach historycznych i kulturowych. Celem zajęć jest krytyczna analiza tego, jak ludzie w różnych epokach i miejscach organizowali władzę, rozwiązywali konflikty, legitymizowali autorytet oraz tworzyli wyobrażenia dobra wspólnego i sprawiedliwości.

Pierwszy blok tematyczny dotyczy genezy władzy i autorytetu. Zbadamy konkurencyjne teorie dotyczące początków porządku politycznego: od ujęć ewolucyjnych, akcentujących naturalność hierarchii i dominacji, po teorie wskazujące na kulturową i symboliczną konstrukcję władzy. Szczególną uwagę poświęcimy analizie napięcia między wolnością a przymusem jako fundamentalnemu problemowi polityki. Przyjrzymy się materiałom archeologicznym i etnograficznym, które pozwalają uchwycić momenty przejścia od wspólnot egalitarnych do pierwszych struktur wodzowskich i proto-państwowych, analizując znaczenie pokrewieństwa, senioratu oraz dystrybucji dóbr w procesach wytwarzania władzy.

Drugi blok zajęć poświęcony jest problemowi legitymizacji. W oparciu o klasyczne rozróżnienie Maxa Webera między władzą tradycyjną, charyzmatyczną i legalno-racjonalną, omówimy mechanizmy wytwarzania zgody i posłuszeństwa w różnych formach organizacji społecznej. Inspirując się myślą Michela Foucaulta, rozważymy pojęcie władzy jako relacyjnej i rozproszonej, a także sposoby, w jakie rytuał, symbolika i ideologia kształtują relacje dominacji. Przeanalizujemy przypadki historyczne i etnograficzne, w których autorytet ulega załamaniu, co prowadzi do transformacji porządku politycznego.

Kolejna część kursu dotyczy teorii umowy społecznej i jej krytyki. Zestawimy filozoficzne koncepcje Hobbesa, Locke’a i Rousseau dotyczące stanu natury, suwerenności i wolności z ustaleniami antropologii dotyczącej społeczeństw bezpaństwowych. Poddamy refleksji problem, na ile wizje „stanu natury” stanowiły rzeczywisty opis kondycji ludzkiej, a na ile były konstruktem ideologicznym, służącym legitymizacji nowoczesnej formy państwowości. Omówimy też współczesne badania wskazujące na złożoność i zmienność form politycznych w pradziejach, co otwiera nowe perspektywy dla rozumienia ludzkiej zdolności do organizacji społecznej.

Znaczące miejsce w kursie zajmie problematyka pokrewieństwa, klanu i plemienia jako podstawowych form porządku politycznego. Analizując klasyczne ujęcia systemów segmentarnych, zbadamy, jak genealogia wyznaczała strukturę władzy, regulowała spory i kształtowała mechanizmy redystrybucji. Przyjrzymy się także roli płci i generacji w strukturach politycznych oraz przejściu od porządku pokrewieństwa do porządku terytorialnego, które stworzyło podłoże dla powstania państw.

Kurs podejmuje również wątek rytuału, symbolu i sacrum w polityce. Odwołując się do teorii Emila Durkheima i Clifforda Geertza, zastanowimy się nad polityczną funkcją rytuału jako performatywnego aktu reprodukującego porządek społeczny. Omówimy zjawisko sakralnej władzy królewskiej i związane z nią praktyki, a następnie przeanalizujemy, w jaki sposób w nowoczesnych społeczeństwach nacjonalizm i rytuały państwowe przejęły funkcję tworzenia wspólnotowej tożsamości. Refleksji poddamy także współczesne rytuały polityczne – od ceremonii państwowych po protesty społeczne – jako formy wytwarzania i kwestionowania legitymizacji.

W kolejnych tygodniach przyjrzymy się przemocy i wojnie jako elementom konstytutywnym polityczności. Omówimy antropologiczne debaty dotyczące „pierwotnej wojny”, rytualizacji konfliktu oraz pojęcia państwa jako monopolisty przemocy. Szczególna uwaga zostanie poświęcona także praktykom oporu bez przemocy, które otwierają możliwość alternatywnych form politycznego działania.

W części poświęconej ekonomii i formom politycznym analizie poddane zostaną teorie wymiany i daru (Mauss), redystrybucji i gospodarki moralnej (Polanyi, Scott). Rozważymy, w jaki sposób ekonomiczne podstawy życia społecznego kształtują hierarchię, władzę i instytucje polityczne, oraz jak transformacje kapitalizmu i neoliberalizmu wpływają na współczesne relacje władzy.

Szczególne znaczenie w kursie ma blok poświęcony kolonializmowi i imperiom jako kluczowym procesom kształtowania nowoczesnej polityki. Przeanalizujemy kolonialne „wynalezienie” plemion i grup etnicznych, mechanizmy rządzenia pośredniego oraz powstawanie hybrydowych form władzy. Zastanowimy się nad sposobami, w jakie społeczeństwa kolonizowane stawiały opór, tworzyły alternatywne formy suwerenności i prowadziły walkę o uznanie. Dyskusję uzupełni krytyczna refleksja nad dekolonizacją antropologii i polityki.

Kurs zakończy analiza demokracji i jej alternatyw antropologicznych. Przyjrzymy się etnograficznym przykładom społeczeństw egalitarnych i praktyk podejmowania decyzji opartych na konsensusie. Omówimy krytykę demokracji przedstawicielskiej oraz możliwości budowania bardziej partycypacyjnych form polityczności. W końcowej części rozważymy wyzwania XXI wieku: globalizację, migracje, przemiany suwerenności, a także kryzys klimatyczny i antropocen jako konteksty powstawania nowych form wspólnotowości i oporu.