Projekt badawczy WSE-BWZ-PB

Celem zajęć jest opanowanie umiejętności pisania krótkich tekstów w postaci artykułów naukowych. Artykuł naukowy jest to utwór opatrzony przypisami o objętości ok. 40 tys. znaków (ze spacjami), który służy zwięzłej prezentacji swoich ustaleń badawczych z uwzględnieniem podstawowych procedur badań naukowych właściwych dla danej dziedziny i dyscypliny naukowej. Składa się on z: (a) tytułu, (b) tekstu zasadniczego rozpoczynającego się wstępem i kończącego konkluzjami, który może być przedzielony śródtytułami; (c) literatury użytej w analizach dotyczących danego problemu, (d) streszczenia, (e) słów kluczowych, (f) krótkiej notki biograficznej (do ok. 150 wyrazów).

Harmonogram prac studentów:

1. Ustalenie tematu i tytułu artykułu. Tytuł powinien być: [a] krótki i precyzyjny; [b] Informacyjnie nośny (musi być jasne o czym jest artykuł); [c] poznawczo intrygujący (temat nie może brzmieć banalnie i niezachęcająco do lektury); [d] poprawny językowo.

2. Ustalenie i omówienie stanu badań (dotychczasowej literatury na dany temat). Znajomość kluczowych pozycji naukowych z danej dziedziny (tzw. stanu badań) – zarówno krajowych jak i zagranicznych (które należy wskazać) – stanowi czynnik wstępnie uwiarygodniający przedsięwzięcie naukowe, jakim jest artykuł naukowy. Duże znaczenie ma tutaj krytyczna analiza stanu badań i umiejętny dobór (selekcja) źródeł i opracowań, do których zamierza odwoływać się student piszący pracę. Podejmowanie się napisania artykułu naukowego bez znajomości najważniejszych źródeł i opracowań dostępnych na rynku wydawniczym grozi „wyważaniem otwartych drzwi” i ośmieszeniem się. Należy też wskazać na deficyty badań prowadzonych w danym obszarze.

3. Zdefiniowanie celu artykułu. Cel pracy może być czysto poznawczy, ale też może wyrażać się w chęci stworzenia odpowiednich narzędzi umożliwiających np. bardziej skuteczne rozwiązywanie jakichś problemów. Cel pracy powinien ściśle współgrać z problemem badawczym. Pod pojęciem celu należy rozumieć nie tyle samo rozwiązanie problemu (co jest oczywiste), ile pożądane skutki prowadzonych badań i analiz. Koresponduje on zasadniczo z ogólnie przyjętymi podstawowymi założeniami każdej dziedziny nauki. Zasadniczo wyróżnia się cztery cele i funkcje poznania naukowego. Pierwszą z nich jest funkcja [a] opisowa (deskryptywna, faktograficzna). Wiąże się ona z poszukiwaniem odpowiedzi na pytania: jaka była i jaka jest obecnie dana rzeczywistość. Stworzenie rzetelnego opisu rzeczywistości jest warunkiem niezbędnym do postawienia diagnozy i sformułowania określonych zaleceń. Kolejna funkcja – [b] wyjaśniająca (eksplanacyjna, diagnostyczna), wiąże się z udzieleniem odpowiedzi na następujące pytania: dlaczego, z jakiej racji, po co dane zjawisko (proces) w ogóle zaistniało lub dlaczego ma takie, a nie inne właściwości? Wskazuje się przy tym na związki przyczynowo-skutkowe, wyjaśnia się właściwości zjawisk w skali pewnej całości oraz wskazuje, czy i w jaki sposób dane właściwości przyczyniają się do funkcjonowania określonej całości. Trzecia funkcja – [c] przewidująca (prognostyczna) – związana jest z pytaniami: jak dana rzeczywistość będzie wyglądać w dającej się przewidzieć przyszłości albo kiedy określone zjawiska będą mieć miejsce? Jest to cel o szczególnej doniosłości naukowej, którego pomyślna realizacja pozwala na podejmowanie adekwatnych działań. Ostatnia funkcja stanowi do pewnego stopnia sumę poprzednich, nastawiona jest jednak nie tyle na poznanie, ile na praktykę. Jest to funkcja [d] instrumentalna (pragmatyczna), która wiąże się z udzieleniem odpowiedzi na następujące pytania: jakie podjąć konkretne działania (decyzje), aby osiągnąć zamierzony rezultat? Co należy zrobić, aby przewidywania dotyczące projektowanej rzeczywistości spełniły się (lub nie spełniły się)? Jeżeli generalny akcent w zakresie zdefiniowanych celów pracy spoczywa na funkcji instrumentalnej, to wówczas chodzi także o wdrożenie uzyskanych w ramach badań wyników do praktyki.

4. Zdefiniowanie pytań problemowych i ewentualnie także hipotez. Problem badawczy formułowany jest w postaci pytania problemowego odnoszącego się do istoty badanego zjawiska. Pytania problemowe mogą przybierać dwie generalne formy: [a] pytań rozstrzygnięcia, rozpoczynających się od partykuły „czy...” oraz [b] pytań dopełnienia, rozpoczynających się od pytajników: „jaki...”, „kiedy...”, „w jakich warunkach...”, „w jakim stopniu...” itp. W pierwszej kolejności odpowiada się na pytania rozstrzygnięcia, w drugiej – na pytania dopełnienia, zaczynając od pytań typu: „jak...”, „dlaczego”, a w dalszej kolejności: „kto...”, „co...”, „kiedy...” i „gdzie...”. Hipoteza (gr. hypothésis) to przypuszczenie (domysł). Hipoteza nie jest jeszcze twierdzeniem (gr. thésis – twierdzenie zawierające treść podstawową dla danej dziedziny), gdyż kwestia prawdy i fałszu nie została w tym przypadku jeszcze rozstrzygnięta. Weryfikacja hipotezy polega na jej pełnym lub tylko częściowym potwierdzeniu. Tego rodzaju hipotezy są szczególnie wartościowe, gdyż odsłaniają nowe prawa. Nie oznacza to, że hipotezy odrzucone (sfalsyfikowane) w wyniku badań były całkowicie bezwartościowe. Stanowią one bowiem informację negatywną – wiadomo odtąd, gdzie szukać prawdy nie należy i to stanowi o ich wartości. Przy zachowaniu poprawności metodologicznej, obydwie sytuacje spełniają kryteria pozytywnej oceny podjętych dociekań. Konstrukcja hipotezy powinna być wieloczłonowa (najmniej dwuczłonowa). Pierwszy człon powinien rozpoczynać się od wyrazu warunkowego (np. „jeżeli...”, „w sytuacji, gdy...”) i precyzować założenia domysłu. Drugi powinien zaczynać się od zwrotu wynikowego („...to...”) i zawierać tezę domysłu badawczego. Hipoteza musi być sprawdzalna na drodze badań, co oznacza, że powinna być ona sformułowana w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości. Dobrze opracowane pytania problemowe oraz odpowiadające im hipotezy powinny wskazywać na konkretne pojęcia, które – dla potrzeb prowadzonych badań – przekształcane są w zmienne. Zmienna jest to właściwość empiryczna mająca dwie lub więcej wartości. Jeżeli badana właściwość może przybierać różne wartości, można wówczas stwierdzić, że jest ona zmienną. Przykładem zmiennej może być wiek (wiele różnych wartości) oraz płeć (dwie wartości – tzw. zmienna dychotomiczna), ale także deklarowane poglądy polityczne (lewicowe, prawicowe, centrowe, centro-lewicowe itd.). W procesie badawczym rozróżnia się zmienne zależne i zmienne niezależne. Zmienną zależną jest ta właściwość, którą zamierza się wyjaśnić. Natomiast zmienną, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany wartości zmiennej zależnej, określa się mianem zmiennej niezależnej. Zmienna niezależna jest zatem traktowana jako powiązana ze zmienną zależną lub jako przyczyna zmian jej wartości. Zmienne zależne są również nazywane zmiennymi kryterialnymi, a zmienne niezależne – zmiennymi predykacyjnymi. Stawianie i testowanie hipotez to jeden z fundamentalnych procesów twórczego myślenia oraz zasadniczy element procesu tworzenia nauki.

5. Wyznaczenie zakresów (ograniczników artykułu). Zarówno problem badawczy, związane z nim cele, jak i hipoteza, wstępnie definiują zakres danego artykułu. Tym niemniej wskazane jest zebranie poszczególnych wątków i zaprezentowanie ich osobno. Należy definitywnie rozstrzygnąć następujące rodzaje zakresów: [a] podmiotowy (kto, jakie podmioty oraz ich aktywność są przedmiotem badania?), [b] rzeczowy – materialny (jakie fakty, zjawiska, procesy będą analizowane?), [c] przestrzenny – terytorialny (gdzie, w jakiej skali, w odniesieniu do jakiego terytorium prowadzone są badania?), [d] czasowy (kiedy, w jakim okresie, dotyczące jakiego okresu?).

6. Dobór metod, technik i narzędzi badawczych wraz z uzasadnieniem. Metoda oznacza: celowy (świadomy i nieprzypadkowy), powtarzalny i skuteczny (jeżeli oddziaływanie na przedmiot w podobnych warunkach zawsze lub prawie zawsze przynosi podobny rezultat) sposób rozwiązania ogólnego problemu badawczego. Metoda to odpowiedź na pytanie JAK rozwiązać dany problem badawczy. Z kolei technika (procedura), to sposób uzyskiwania (zbierania, zdobywania) danych (informacji, materiałów). Technika to odpowiedź na pytanie PRZY UŻYCIU JAKICH narzędzi (np. kwestionariusza ankiety) rozwiązać należy problem badawczy. A zatem metoda to pojęcie szersze od techniki, zaś technika zawiera w sobie pojęcie narzędzi.

7. Ewentualnie: krótkie omówienie i uzasadnienie struktury artykułu.

Terminarz prac studentów:
 I zajęcia: ustalenie tematu i tytułu artykułu
 II zajęcia: ustalenie stanu badań (literatury przedmiotu)
 III zajęcia: ustalenie celu, pytań problemowych i hipotez
 IV zajęcia: wyznaczenie zakresów artykułu oraz metod, technik i narzędzi badawczych
 V zajęcia: prezentacja wstępów do artykułów
 VI zajęcia: prezentacja wstępów do artykułów
 VII zajęcia: prezentacja wybranych artykułów
 VIII zajęcia: podsumowanie zajęć