Dzieje myśli archeologicznej
WNHS-AR-DMA
Przedmiot poświęcony jest historii refleksji nad przeszłością człowieka oraz ewolucji teorii i metod archeologicznych. W trakcie wykładów studenci prześledzą drogę, jaką archeologia przeszła od pierwszych zainteresowań przeszłością, poprzez renesansowe kolekcjonerstwo i antykwaryzm, aż do ukształtowania się nowoczesnej dyscypliny w XIX wieku.
Omówione zostaną główne nurty myśli archeologicznej, min. archeologia ewolucyjna i pozytywistyczna, procesualizm, postprocesualizm oraz współczesne podejścia interdyscyplinarne. Szczególną uwagę zwrócimy na to, jak zmieniały się pytania badawcze i stosowane narzędzia, a także jak różne epoki interpretowały znaczenie materialnych śladów przeszłości.
Celem zajęć jest nie tylko dostarczenie wiedzy o dziejach dyscypliny, lecz także wykształcenie u studentów umiejętności krytycznego spojrzenia na współczesne metody badań. Studenci dowiedzą się, dlaczego pewne koncepcje teoretyczne zyskały popularność, jaką rolę odegrały w rozwoju nauki i w jaki sposób wpływały na postrzeganie dziedzictwa kulturowego w różnych kontekstach politycznych i społecznych.
Zajęcia przygotują studentów do samodzielnego analizowania literatury teoretycznej, świadomego wyboru metod badawczych oraz umiejscowienia własnych projektów w szerszej tradycji naukowej archeologii.
|
W cyklu 2023/24_Z:
Tematyka konwersatorium obejmuje szerokie spektrum zagadnień z zakresu historii archeologii oraz myśli archeologicznej w Polsce i na świecie do czasów współczesnych. Program zajęć podzielony jest na część historyczną oraz metodologiczną będące podstawą do orientacji w celach badawczych, teoriach, metodach, najważniejszych osiągnięciach i uczonych; oparta jest na wiedzy przekazywanej przez prowadzącego zajęcia i dyskusjach odwołujących się do wiedzy i umiejętności uczestników z zakresu edukacji licealnej oraz lektur wybranych tekstów źródłowych proponowanych przed każdymi zajęciami
Zakres tematyczny:
Cz. 1: zajęcia dotyczące historii archeologii
1. Wprowadzenie - Dlaczego uczymy się o historii i teorii archeologii?
2. Początki zainteresowania przeszłością. Starożytność, Średniowiecze, Renesans i Barok (starożytnictwo)
Literatura: Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego: „Jak Po Potopie Powszechnym, Przy Budowaniu Wieży Babilońskiej… „ ; „Lech i Czech Bracia Wyszedłszy Z Węgier, Udają Się Do Krain Sąsiednich…” ; „Dwie Rzeczy Osobliwe W Kraju Polskim”
Andrzej Abramowicz, 1992. „Historia archeologii polskiej : początki” Acta Archaeologica Lodziensia nr 36, strony: 13 - 27
3. Nauka w dobie Oświecenia. Początki archeologii klasycznej, egiptologii i asyrologii. Starożytnictwo w Polsce – Jan Potocki i Stanisław Kostka Potocki. Romantyzm i starożytnictwo muzealne. System trzech epok Thomsena; Antykwaryzm w północnej i zachodniej Europie. Archeologia przeddyluwialna, a narzędzia krzemienne
Literatura: Żygota Pauli – Starożytności Galicyjskie: s. 11 – 13, 21 – 24, 43 – 46, 57 – 63, 77 – 80; Wawrzyniec Surowiecki, Śledzenie początku narodów słowiańskich: rosprawa czytana na publiczném posiedzeniu Krolewsko-Warszawskiego Towarzystwa Przyiacioł Nauk w dniu 24 stycznia r. 1824: s. 123 – 141; Maciej Michalski. 2013. Dawni Słowianie w tradycji polskiej pierwszej połowy XIX wieku. W poszukiwaniu tożsamości wspólnotowej: s. 38 – 46; 196 – 201, 212 – 216
4. Teoria ewolucji, prahistoria jako nauka. Początki instytucjonalizacji na świecie; Oskar Montelius i jego metoda typologiczna. Wielkie odkrycia przełomu XIX i początku XX wieku – Schliemann i Troja, Pompeje, Grobowiec Tutanchemona – profesjonalna archeologia klasyczna i bliskowschodnia
Literatura: Andrzej Abramowicz 2000. Thomsen zaleca De Perthesowi lekturę Nielssona [w:] Urbańczyk P. i A. Buko. Archeologia w teorii i w praktyce. Warszawa, s.. 53 – 62; Jacek Lech. 1992. Prehistoria i przemiany światopoglądowe w Europie. Archeologia Polski,
t. XXXVII: 1992, z. 1-2, s.. 265 – 282
5. Początki profesjonalnej archeologii w Polsce. Najważniejsze instytucje i pionierzy. Początki szkoły kulturowo-historycznej w przededniu II wojny światowej
Literatura: J. Talko-Hryncewicz, Z moich wspomnień o dawnych archeologach, „Wiadomości Archeologiczne”, t. VIII(2-4):1923, s. 176-190
6. Drugie pokolenie prehistoryków polskich – Profesorowie
Literatura: Stefan Kozłowski 2012. Czternastu [w:] Tak wiele tak nieliczni. Młoda archeologia polska 1905 – 1928. s.15 – 32 + wybrane biogramy
7. Początki szkoły kulturowo-historycznej w przededniu II wojny światowej; Archeologia europejska w XX wieku: Gordon Childe, Grahame Clark
Literatura: Andrzej Leligdowicz. 1999. Gustaf Kossina, jego archeologia, nazizm i Gordon Childe [w:] J. Lech, F. M. Stępniowski. V. Gordon Childe i archeologia w XX wieku. Wyd. naukowe PWN. Warszawa. Ss. 173 – 223
8. Archeologia marksistowska w Polsce i na świecie, Badania milenijne
Paul M. Barford, 1995. Marksizm w archeologii polskiej w latach 1945-1975. Archeologia polski Xl, z 1. Strony: 7 - 16 i 37 - 49.
9. Zróżnicowanie ośrodków badań obecnie. Polska archeologia śródziemnomorska
Cz. 2: dotycząca współczesnej myśli archeologicznej
10. Paradygmaty w archeologii – wprowadzenie
Matthiew Johnoson 2013. Teoria archeologii. Wprowadzenie s. 55 – 67; Arkadiusz Marciniak. 2012. Paradygmaty badawcze w archeologii [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. Fragmenty: s. 29 – 46 (archeologia ewolucjonistyczna, kulturowo-historyczna, procesualna) s. 60 – 69 (archeologia strukturalna i postprocesualna)
11. Kultura archeologiczna a ujęcie antropologiczne w Polsce i na świecie. „Tradycyjna archeologia”
Literatura: Bożena Werbart. 2000. Kultura archeologiczna a tożsamość kulturowa – problemy synchronizacji [w:] Buko, Urbańczyk (red.) Archeologia w teorii i praktyce. S. 147 – 166.;
Ludomir R. Lozny. 2000. Czego potrzebuje współesna archeologia? Wypisy z The Golden Marshalltown Kenta Flannery’ego [w:] Buko, Urbańczyk (red.) Archeologia w teorii i praktyce. S. 187 – 204.
12. Nowa archeologia Binforda i procesualizm; Różne oblicza archeologii – kognitywno-procesualna, szkoła annales, neomarksizm, neoewolucjonizm
Literatura: Matthiew Johnoson 2013. Teoria archeologii. Wprowadzenie s.69 - 87
13. Postmodernizm i postprocesualizm – „więcej niż jedna archeologia”; nowe spojrzenie na przestrzeń, nowe zagadnienia badawcze. Spór o ‘zdrowy rozum, obiektywność i subiektywność’
Literatura: Literatura: Matthiew Johnoson 2013. Teoria archeologii. S. 117 – 136 ;Danuta Minta-Tworzowska 2000. Postmodernizm, myśl poststrukturalistyczna a archeologia [w:] Buko, Urbańczyk (red.) Archeologia w teorii i praktyce. S. 87 – 96.
14. Archeologia współczesności, archeologia społeczna, archeologia 2.0
Literatura: Anna Zalewska 2012. Archeologia jako forma kreowania, pielęgnowania i odzyskiwania pamięci [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. S. 1178 - 1190
15. W obliczu współczesnego podejścia do nauki. Miejsce archeologii jako nauki w ewaluacji punktowej, projektach naukowych i interdyscyplinarności (multi-proxy)
Literatura: Jerzy Kmieciński 2012. Funkcjonowanie archeologii we współczesnym społeczeństwie [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. S. 1141 – 1158
artykuł: https://uniwersyteckie.pl/nauka/prof-jerzy-j-langer-czy-istnieje-zycie-pozagrantowe?fbclid=IwAR3zHawbR2QB-KI94ZSBPN3kkXlc-HnNdSpoGpTmkH7GabaAhaT-xFvWBtE
|
Dyscyplina naukowa, do której odnoszą się efekty uczenia się
archeologia
Grupa przedmiotów ogólnouczenianych
nie dotyczy
Poziom przedmiotu
średnio-zaawansowany
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
AR2_W01, AR2_W02, AR2_W03, AR2_W05, AR2_W09, AR2_U01, AR2_U02, AR2_U03, AR2_U04, AR2_U07, AR2_U08
Typ przedmiotu
obowiązkowy
Wymagania wstępne
Wymagania wstępne: znajomość podstaw historii archeologii i myśli archeologicznej wyniesione z zajęć realizowanych w ramach programu kształcenia kierunku Archeologia. Potrzebne są umiejętności analityczne w odniesieniu do dzieł literackich na poziomie szkoły średniej; umiejętność formułowania myśli i wypowiadania się, obowiązkowość i systematyczność w pracy.
Koordynatorzy przedmiotu
W cyklu 2023/24_Z: | W cyklu 2024/25_L: | W cyklu 2022/23_Z: | W cyklu 2025/26_Z: | W cyklu 2021/22_Z: |
Efekty kształcenia
A) Efekty kształcenia
Wiedza.
AR2_W01, Ma pogłębioną wiedzę o miejscu i znaczeniu archeologii w systemie
nauk oraz o jej specyfice przedmiotowej i metodologicznej.
AR2_W02, Zna i rozumie terminologię archeologii, antropologii kultury, historii,
historii sztuki, zabytkoznawstwa i konserwatorstwa, geologii i geografii na
poziomie rozszerzonym.
AR2_W03, Ma uporządkowaną pogłębioną wiedzę ogólną, obejmującą terminologię, teorie i metodologię nauk historycznych i społecznych.
AR2_W05, Ma pogłębioną wiedzę o powiązaniach archeologii z innymi dziedzinami nauki, pozwalającą na integrowanie perspektyw właściwych dla kilku dyscyplin naukowych.
AR2_W09, Ma pogłębioną wiedzę o kompleksowej naturze kultury oraz jej złożoności i historycznej zmienność jej znaczeń.
Umiejętności
AR2_U01, Potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować
informację z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na tej
podstawie krytyczne sądy.
AR2_U02, Posiada pogłębioną umiejętność rozumienia i analizowania zjawisk
społeczno‐kulturowych zachodzących w przeszłości; potrafi zidentyfikować
ich przyczyny i skutki.
AR2_U03, Posiada podstawowe umiejętności badawcze, obejmujące analizę prac innych autorów, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie
narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na
oryginalne rozwiązywanie złożonych problemów w zakresie archeologii.
AR2_U04, Umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności badawcze oraz podejmować autonomiczne działania zmierzające do rozwijania
zdolności i kierowania własną karierą zawodową.
AR2_U07, Posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem poglądów własnych i poglądów innych autorów, oraz formułowania wniosków i tworzenia syntetycznych podsumowań.
AR2_U08 Posiada umiejętność formułowania opinii krytycznych na podstawie
wiedzy naukowej i doświadczenia oraz umiejętność prezentacji opracowań
krytycznych w różnych formach i różnych mediach.
B) Opis ECTS
udział w wykładzie: 30 godz.
przygotowanie do zajęć: 50 godz.
Przygotowanie pracy pisemnej: 10 godz.
Suma godzin 90 godz.
Liczba ECTS 3
Kryteria oceniania
Warunki zaliczenia: ocena będzie wypadkową trzech elementów: 1) udziału w zajęciach – obecność na zajęciach jest sprawdzana przez prowadzącego (można opuścić dwa konwersatoria w semestrze bez konieczności zaliczenia dodatkowego sprawdzianu z materiału omawianego na wszystkich opuszczonych zajęciach), 2) opanowania wiedzy przekazanej w trakcie zajęć przez prowadzącego oraz z lektur wskazanych jako podstawowe (obowiązujące), 3) zaliczenie egzaminu pisemnego. Prowadzący zajęcia może bez wcześniejszego uprzedzenia dokonać sprawdzianu przygotowania do zajęć z zakresu lektury obowiązującej na dane zajęcia w formie kartkówki. Dobre i b. dobre wypowiedzi oraz aktywny udział w zajęciach są odnotowywane przez prowadzącego i brane pod uwagę w ocenie końcowej z zajęć.
Literatura
Obowiązkowa:
Bruce G. Trigger. 2006. A History of Archaeological Thought. Second Edition. Cambridge University Press
M. Johnson. 2013. Teoria archeologii. Wprowadzenie. Wyd. UJ
C. Renfrew i P. Bahn. 2002. Archeologia. Teorie, metody, praktyka. Wyd. Prószyński i S-ka
Literatura dodatkowa:
Andrzej Abramowicz, 1992. „Historia archeologii polskiej : początki” Acta Archaeologica Lodziensia nr 36, strony: 13 - 27
R.A. Bentley, H.D.G. Maschner, Ch. Chippindale (red.), Handbook of Archaeological Theories, Lanham 2008: Altamira Press
Stefan Kozłowski 2012. Czternastu [w:] Tak wiele tak nieliczni. Młoda archeologia polska 1905 – 1928. s.15 – 32 + wybrane biogramy
Andrzej Leligdowicz. 1999. Gustaf Kossina, jego archeologia, nazizm i Gordon Childe [w:] J. Lech, F. M. Stępniowski. V. Gordon Childe i archeologia w XX wieku. Wyd. naukowe PWN. Warszawa. Ss. 173 – 223
Jerzy Kmieciński 2012. Funkcjonowanie archeologii we współczesnym społeczeństwie [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. S. 1141 – 1158
artykuł: https://uniwersyteckie.pl/nauka/prof-jerzy-j-langer-czy-istnieje-zycie-pozagrantowe?fbclid=IwAR3zHawbR2QB-KI94ZSBPN3kkXlc-HnNdSpoGpTmkH7GabaAhaT-xFvWBtE
C. Renfrew, E.B.W. Zubrow (red.), The ancient mind. Elements of cognitive archaeology, Cambridge 1994: Cambridge University Press.
K. Zeman-Wiśniewska 2022, “Figuring out terracotta figurines and figures within their archaeological context”, in: J. Wawrzeniuk (ed.), Archeologia Symboliczna, Wydawnictwo Naukowe UKSW, 43-56.
|
W cyklu 2023/24_Z:
Obowiązkowa:
Andrzej Abramowicz. 1991. Historia Archeologii Polskiej XIX i XX wiek. IHKM PAN
M. Johnson. 2013. Teoria archeologii. Wprowadzenie. Wyd. UJ
S. Tabaczyński et al. 2012. Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji. Wyd. Poznańskie
C. Renfrew i P. Bahn. 2002. Archeologia. Teorie, metody, praktyka. Wyd. Prószyński i S-ka
Literatura do zajęć:
Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego: „Jak Po Potopie Powszechnym, Przy Budowaniu Wieży Babilońskiej… „ ; „Lech i Czech Bracia Wyszedłszy Z Węgier, Udają Się Do Krain Sąsiednich…” ; „Dwie Rzeczy Osobliwe W Kraju Polskim”
Andrzej Abramowicz, 1992. „Historia archeologii polskiej : początki” Acta Archaeologica Lodziensia nr 36, strony: 13 - 27
Żygota Pauli – Starożytności Galicyjskie: s. 11 – 13, 21 – 24, 43 – 46, 57 – 63, 77 – 80; Wawrzyniec Surowiecki, Śledzenie początku narodów słowiańskich: rosprawa czytana na publiczném posiedzeniu Krolewsko-Warszawskiego Towarzystwa Przyiacioł Nauk w dniu 24 stycznia r. 1824: s. 123 – 141; Maciej Michalski. 2013. Dawni Słowianie w tradycji polskiej pierwszej połowy XIX wieku. W poszukiwaniu tożsamości wspólnotowej: s. 38 – 46; 196 – 201, 212 – 216
Andrzej Abramowicz 2000. Thomsen zaleca De Perthesowi lekturę Nielssona [w:] Urbańczyk P. i A. Buko. Archeologia w teorii i w praktyce. Warszawa, s.. 53 – 62; Jacek Lech. 1992. Prehistoria i przemiany światopoglądowe w Europie. Archeologia Polski, t. XXXVII: 1992, z. 1-2, s.. 265 – 282
J. Talko-Hryncewicz, Z moich wspomnień o dawnych archeologach, „Wiadomości Archeologiczne”, t. VIII(2-4):1923, s. 176-190
Stefan Kozłowski 2012. Czternastu [w:] Tak wiele tak nieliczni. Młoda archeologia polska 1905 – 1928. s.15 – 32 + wybrane biogramy
Andrzej Leligdowicz. 1999. Gustaf Kossina, jego archeologia, nazizm i Gordon Childe [w:] J. Lech, F. M. Stępniowski. V. Gordon Childe i archeologia w XX wieku. Wyd. naukowe PWN. Warszawa. Ss. 173 – 223
Paul M. Barford, 1995. Marksizm w archeologii polskiej w latach 1945-1975. Archeologia polski Xl, z 1. Strony: 7 - 16 i 37 - 49.
Matthiew Johnoson 2013. Teoria archeologii. Wprowadzenie s. 55 – 67; Arkadiusz Marciniak. 2012. Paradygmaty badawcze w archeologii [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. Fragmenty: s. 29 – 46 (archeologia ewolucjonistyczna, kulturowo-historyczna, procesualna) s. 60 – 69 (archeologia strukturalna i postprocesualna)
Werbart. 2000. Kultura archeologiczna a tożsamość kulturowa – problemy synchronizacji [w:] Buko, Urbańczyk (red.) Archeologia w teorii i praktyce. S. 147 – 166.;
Ludomir R. Lozny. 2000. Czego potrzebuje współesna archeologia? Wypisy z The Golden Marshalltown Kenta Flannery’ego [w:] Buko, Urbańczyk (red.) Archeologia w teorii i praktyce. S. 187 – 204.
Danuta Minta-Tworzowska 2000. Postmodernizm, myśl poststrukturalistyczna a archeologia [w:] Buko, Urbańczyk (red.) Archeologia w teorii i praktyce. S. 87 – 96.
Anna Zalewska 2012. Archeologia jako forma kreowania, pielęgnowania i odzyskiwania pamięci [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. S. 1178 - 1190
Jerzy Kmieciński 2012. Funkcjonowanie archeologii we współczesnym społeczeństwie [w:] Przeszłość Społeczna. Próba konceptualizacji. S. 1141 – 1158
artykuł: https://uniwersyteckie.pl/nauka/prof-jerzy-j-langer-czy-istnieje-zycie-pozagrantowe?fbclid=IwAR3zHawbR2QB-KI94ZSBPN3kkXlc-HnNdSpoGpTmkH7GabaAhaT-xFvWBtE
Literatura uzupełniająca:
Bruce G. Trigger. 2006. A History of Archaeological Thought. Second Edition. Cambridge University Press
R.A. Bentley, H.D.G. Maschner, Ch. Chippindale (red.), Handbook of Archaeological Theories, Lanham 2008: Altamira Press
D.L. Clarke, Analytical Archaeology, London 1968: Methhuen & Co Ltd
I. Hodder, Theory and Practice in Archaeology, London – New York 1992: Routledge.
I. Hodder, Czytanie przeszłości, Poznań 1995: Obserwator
C. Renfrew, E.B.W. Zubrow (red.), The ancient mind. Elements of cognitive archaeology, Cambridge 1994: Cambridge University Press.
M. Shanks, Ch. Tilley, Social Theory and archaeology, Cambridge 1987: Polity Press.
Ch. Tilley, A Phenomenology of Landscape. Places, Paths and Monuments, Oxford – Providence 1994: Berg.
|
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i
terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: