Teologia polityczna w XX wieku WH-KON-TeologPolit
Dwudziestowieczne dzieje teologii politycznej otwiera rozprawa Carla Schmitta z 1922 roku zatytułowana „Politische Theologie”. Niemiecki prawnik nakreślił w niej genezę koncepcji suwerenności państwowej, twierdząc, że na przełomie XVI i XVII wieku, w dobie krwawych wojen religijnych toczących się między różnymi odłamami protestantów oraz katolikami, pojawiła się trzecia siła zdolna konflikty te zneutralizować – suwerenne państwo.
Naturalizacja ta nie dokonała się poprzez wyeliminowanie teści religijnych, ale przez przeobrażenie ich w świeckie treści prawne i polityczne. W rezultacie, nowożytne pojęcie suwerenności to – zdaniem Schmitta – nic innego jak przeobrażona idea Boga, a sama instytucja państwa zastąpiła Kościół, przynosząc świeckie zbawienie, pokój.
W tej tradycji, teologia polityczna oznacza badanie teologicznego dziedzictwa współczesnej polityki: śledzenie migracji pojęć teologicznych do sfery prawa i polityki.
Trzydzieści pięć lat później badania nad teologią polityczną podjął Ernst Kantorowicz, który, w pracy „Dwa ciała króla” (1957), odniósł się do tezy, że nowożytne państwo to zsekularyzowany Kościół:
„Podczas gdy często wskazywano, że nowe monarchie były pod wieloma względami »kościołami« przez przeniesienie, o wiele rzadziej szczegółowo zajmowano się kwestią, do jakiego stopnia późnośredniowieczne i nowożytne wspólnoty znajdowały się rzeczywiście pod wpływem wzorca eklezjastycznego, szczególnie pod wpływem wszechobejmującego duchowego pierwowzoru pojęć korporacyjnych, a mianowicie corpus mysticum Kościoła” (s. 158).
Kantorowicz w swoich pracach pokazywał, w jaki sposób kategoria corpus mysticum z dziedziny eklezjologii została przeniesiona na grunt teorii państwa. W rezultacie powstało kluczowe dla nowożytnej polityki wyobrażenie „mistycznego ciała państwa” (corpus reipublicae misticum).
Tematem tegorocznego konwersatorium będą Carl Schmitt i Ernst Kantorowicz jako przedstawiciele dwudziestowiecznej teologii politycznej. Przy wszystkich różnicach dzielących obu autorów wspólnym mianownikiem jest wrażliwość na teologiczny, eklezjologiczny kontekst narodzin nowożytnej organizacji państwowej. Oprócz Schmitta i Kantorowicza, omówione zostaną koncepcje nawiązujące do ich ustaleń (m.in. Marcela Gaucheta Claude’a Leforta oraz Pierre’a Bourdieu).
Grupa przedmiotów ogólnouczenianych
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Typ przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza:
- uczestnicy zapoznają się koncepcjami Carla Schmitta i Ernsta Kantorowicza na temat relacji między teologią a nowożytnym państwem.
- uczestnicy zapoznają się z najważniejszymi tekstami Schmitta i Kantorowicza omawiającymi relacje między pojęciami religijnymi a pojęciami teologiczno-prawnymi.
Umiejętności:
- uczestnicy znają terminologię z tego zakresu
- umieją analizować kluczowe teksty
- rozumieją podstawowe problemy związane z tym tematem
Kompetencje:
– rozwijają umiejętności dyskusji i pracy grupowej
Opis ECTS:
udział w konwersatorium 30 godz.
przygotowanie do konwersatorium 55 godz.
przygotowanie do kolokwium 40 godz.
razem 125 godz. = 5 ECTS
Kryteria oceniania
Zajęcia mają charakter wykładu konwersatoryjnego z bezpośrednią aktywnością studentów.
Warunkiem zaliczenia konwersatorium jest pomyślne napisanie sprawdzianu weryfikującego zdobytą wiedzę.
Na ocenę bardzo dobrą wymagana jest pełna znajomość dyskutowanych koncepcji oraz omawianych lektur.
Na ocenę dobrą wymagana jest znajomość większości dyskutowanych zagadnień i lektur.
Na ocenę dostateczną wymagana jest znajomość połowy dyskutowanych koncepcji i lektur.
Literatura
Bibliografia podstawowa:
C. Schmitt, Teologia polityczna [1922] [w:] Teologia polityczna i inne pisma, przeł. M.A. Cichocki, Warszawa 2012.
C. Schmitt, Rzymski katolicyzm i polityczna forma [1923] [w:] Teologia polityczna i inne pisma, przeł. M.A. Cichocki, Warszawa 2012
C. Schmitt, Lewiatan w teorii państwa Thomasa Hobbesa. Sens i niepowodzenie politycznego symbolu [1936], przeł. M. Falkowski, Warszawa 2008.
C. Schmitt, Ląd i morze, przekł. A. Lipszyc, "Przegląd Polityczny", nr 127/128 (2014)
C. Schmitt, Hamlet albo Hekuba. O historii, która wdarła się na scenę, tłum. P. Graczyk, Kronos 3/2008
E.H. Kantorowicz, Dwa ciała króla. Studium z teologii politycznej średniowiecza, przeł. M. Michalski, A. Krawiec, Warszawa 2007.
E.H. Kantorowicz, Fryderyk II (1194–1250), przeł. G. Smółka, Oświęcim 2015, (rozdział V „Tyran Sycylii”)
E.H. Kantorowicz, Misteria państwa, Kronos 4/2008
E.H. Kantorowicz, Pro patria mori, Kronos 4/2008
G.W.F. Hegel, Zasady filozofii prawa, przeł. A. Landman, Warszawa 1969
K. Marks, W kwestii żydowskiej, [w:] Marks, Engels, Dzieła, t.1, Warszawa 1960.
C. Lefort, O trwałości porządku teologiczno-politycznego, przeł. T. Swoboda, Przegląd Polityczny, 114 (2012)
Bibliografia uzupełniająca:
E. W. Böckenförde, Powstanie państwa jako element procesu sekularyzacji, przeł. P. Kaczorowski, [w:] Wolność- państwo-Kościół, Kraków 1994
E.-W. Böckenförde, Teoria polityki a teologia polityczna, przeł. M. Kurkowska, Teologia Polityczna” nr 3, 2005–2006
U. Hebekus, Entuzjazm i prawo. Figury aklamacji u Ernsta H. Kantorowicza, Erika Petersona i Carla Schmitta, przeł. P. Sosnowska, „Kronos” 2016 nr 4, s. 117–33.
H. de Lubac, Corpus Mysticum: The Eucharist and the Church in the Middle Ages, Indiana 2006.
H. Meier, Czym jest teologia polityczna? Wstępne uwagi na temat kontrowersyjnego pojęcia, tłum. M. Kurkowska, Teologia Polityczna z. 1, (2003-2004) s. 178-184.
M. Rizzi, Plenitudo potestatis: dalla teologia politica alla teoria dello stato assoluto, Annali di Storia moderna e contemporanes, 16 (2010)
J. Rust, Political Theologies of the Corpus mysticum: Schmitt, Kantorowicz, and de Lubac, [w:] G. Hammil, G.J.R. Lupton (ed.), Political Theology and Early Modernity, Chicago 2012, s. 102–123.
M. Scattola, Teologia polityczna, przeł. P. Borkowski, Warszawa 2011.
H. Schmidt, Uwagi i zapytania dotyczące zagadnienia „chrystologii politycznej”, tłum. M. Starnawska, Concilium 2 (1968).
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: