Wstęp do filologii WH-FW-I-1-WstFil

1. Podstawowe terminy filologii: język, tekst, wypowiedź, akt mowy, dyskurs, piśmiennictwo, literatura, wyrażanie, rozumienie, interpretacja.
2. Sytuacja w humanistyce wieku XX. Ruch fenomenologiczny jako próba zbudowania filozofii i nauki o literaturze jako dyscyplin nauki ścisłej. Osiągnięcia Romana Ingardena.
3. Sytuacja w humanistyce wieku XX. Hermeneutyka jako sztuka rozumienia tekstu, świata i siebie samego. Dilthey, Gadamer, Ricoeur. Rozumienie tekstu dawnego. Rekonstrukcja obrazu świata, w który wbudowany jest tekst.
4. Sytuacja w humanistyce wieku XX. Strukturalizm w językoznawstwie i literaturoznawstwie. Strukturalistyczne ujęcie znaczenia słowa i tekstu literackiego. Semiotyka strukturalistyczna.
5. Sytuacja w humanistyce przełomu wieku XX i XXI. Przełom postmodernistyczny. Dekonstrukcja. Roland Barthes, Jacques Derrida i Michel Foucault.
6. Sytuacja w humanistyce przełomu wieku XX i XXI. Badania feministyczne i postkolonialne.
7. Sytuacja w humanistyce przełomu wieku XX i XXI. Transhumanizm. Sztuczna inteligencja.
WYBRANE ZAGADNIENIA FILOLOGII
8. Geneza języka (mowy). Powstanie języka jako największe osiągnięcie człowieka. Na początku była opowieść. Czy wszystko jest narracją? Mit i "słowo święte". Pojęcie dyskursu.
9. Oralność i piśmienność. Dźwięk i znak. Pismo fonetyczne, piktograficzne i ideograficzne. Powstanie pisma jako rewolucja w cywilizacji ludzkiej. Pismo japońskie – kanji, hiragana i katakana jako przykłady różnych typów alfabetu.
10. Na początku była pieśń. Literatura jako ekspresja. Liryczność. Tekst a doświadczenie wewnętrzne. Związki literatury i muzyki. Na początku był dialog. Dialogiczność i intertekstualność. Michaił Bachtin.
11. Wstęp do teorii znaczenia. Znaczenie słowa, zdania, wypowiedzi. Metafora jako zjawisko semantyczne. Język a obraz świata. Dawny spór o uniwersalia a współczesne spory o status poznawczy języka. Skrajny relatywizm językowy [teza Sapira-Whorfa] i jego odparcie.
12. Słowo – świadomość – doświadczenie – wypowiedź. Wstęp do teorii interpretacji. Sens, rozumienie, granice interpretacji. Między indywidualnością a zbiorowością. Sztuka jako gra. Sztuka jako komunikacja i jako przemoc.
13. Literatura a pamięć. Literatura dokumentu osobistego (list, dziennik, pamiętnik, czat). Zwrot etyczny. Prawda, kłamstwo, odpowiedzialność – w tekście i nauce o tekście.
14. Doświadczenie estetyczne a tekst. Podstawowe kategorie estetyczne - tragizm, komizm, piękno, wzniosłość, brzydota, ironia, groteska.
15. Sztuczna inteligencja a język, świadomość i komunikacja.

Literatura obowiązkowa:
Wszystkie teksty należące do lektury obowiązkowej są zamieszczone na platformie TEAMS lub są dostępne w BazHum
1. Bachtin Michaił, Słowo w dziele Dostojewskiego, [w:] Problemy poetyki Dostojewskiego, Warszawa 1970 (zwłaszcza pierwszy podrozdział) [tu typologia słowa]
2. Barthes Roland, Śmierć autora, ‘Teksty’ 1999, z. 1-2.
3. Derrida Jacques, Przed prawem, [w:] Teorie literatury XX wieku, Antologia, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Znak, Kraków 2006 [analiza opowiadania Kafki]
4. Dobrzyńska Teresa, Tekst. Próba syntezy, [w:] Problemy teorii literatury, s. 4, Ossolineum, Wrocław 1998
Podrozdziały: Pojęcie tekstu, Zdanie w tekście, Tekst - całościowy komunikat, Mechanizmy spójności tekstu.
- Dobrzyńska Teresa, Metafora, Wrocław 1984
5. Eco Umberto, Poetyka dzieła otwartego, [w:] tegoż, Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych, Warszawa 1973, rozdział: Poetyka dzieła otwartego
6. Foucauld Michel, Szaleństwo i literatura. Powiedziane, napisane, red. Tadeusz Komendant, przeł. Bogdan Banasiak, Fundacja Aletheia, Warszawa 1999, rozdz. Kim jest autor, s. 199-220
7. Gadamer Hans-Georg, Aktualność piękna. Sztuka jako gra, symbol i święto (1974), Warszawa 1993; Gadamer Hans Georg, Człowiek i język, „Teksty” 1976 nr 6
8. Głowiński Michał, Wirtualny odbiorca w strukturze utworu poetyckiego [w:] tegoż, Style odbioru, Kraków 1977 [lub] [w:] tegoż, Prace wybrane, t. III: Dzieło wobec odbiorcy. Szkice z komunikacji literackiej, Kraków 1998
9. Herder Johann Gottfried, Rozprawa o pochodzeniu języka, [w:] tegoż, Wybór pism, wyb. i oprac. Tadeusz Namowicz, Wrocław 1987
10. R. Ingarden, Dwuwymiarowa budowa dzieła sztuki literackiej, [w:] tegoż, Szkice z filozofii literatury, Łódź 1947 [lub w:] Problemy teorii literatury, Wrocław 1987
11. Ong Walter Jackson, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przeł. Józef Japola, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011
- rozdz. Oralność języka. Myślenie człowieka piśmiennego a oralna przeszłość języka, s. 33-62; rozdz. Pismo przekształca świadomość. s. 131-153.
12. Sapir Edward, Język, [w:] Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Grzegorz Godlewski, Roch Sulima, Andrzej Mencwel, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003, s. 49-57.
13. "Słowo święte", [w:] "Antropologia słowa". Zagadnienia i wybór tekstów, red. G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima, Wydawnictwa UW, Warszawa 2003
R. Otto, Środki wyrazu "numinosum",
P. Tillich, Istota języka religijnego;
Gerardus van der Leew, Słowo święte i uświęcające
Raphael J. Zwi-Werblowsky, Słowo u mistyków żydowskich
Richard T. Lawrence, Słowo w liturgii
Leszek Kołakowski, Mówić o tym, co niewypowiadalne.
Do egzaminu obowiązuje jeden z podanych w punkcie 13. tekstów do wyboru.
14. Saganiak Magdalena, Słowo badacza wobec słowa twórcy – problemy metodologiczne i etyczne, [w:] Odpowiedzialność za słowo, red. Magdalena Saganiak, Dominik Sulej, Szymon Kurpanik, Weronika Rychta, Maciej Koszewski, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2021
15. Schneider Susan, Myślące maszyny. Sztuczna inteligencja i projektowanie umysłów, przeł. Joanna Bednarek, Warszawa 2021, rozdz. 5: Czy można połączyć się z SI, rozdz. 6: Skan twojego umysłu; rozdz. 8: Czy twój umysł jest programem komputerowym
16. Wallis Mieczysław, [Przedmiot estetyczny] (seria prac z lat: 1931-1938), [w:] tegoż, Wybór pism estetycznych, wpr., wyb. i oprac. Teresa Pękala, Kraków, Universitas 2004, s. 4-57

Literatura uzupełniająca:

- Achebe Chinua, Obraz Afryki. Rasizm w ‘Jądrze ciemności’ Josepha Conrada. 1977 [w:] Sztuka interpretacji w ostatnim półwieczu, tom III, Universitas, Kraków 2011
- Bachtin Michaił, Problem tekstu. Próba analizy filozoficznej, przeł. Jerzy Faryno, „Pamiętnik Literacki” 1977 z. 3.
- Bartmiński Jerzy, Stanisława Niebrzegowska Bartmińska, Tekstologia, Warszawa 2012
- Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie. Antologia szkiców, red. A. Nasiłowska, Warszawa 2001
- Derrida Jacques, Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych, "Pamiętnik Literacki" 1986, z. 2; przedruk [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą, t. 4, cz. 2, Kraków 1992
- Gadamer Hans-Georg, Język i rozumienie, wyb., przekład i posłowie Piotr Dehnel i Beata Sierocka, Fundacja Aletheia, Warszawa 2003
- Górski Konrad, Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich, Wydawnictwo UMK, Toruń 2011 (lub inne wydania)
- Humboldt Wilhelm von, Twórczy organ myśli, [w:] Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Grzegorz Godlewski, Roch Sulima, Andrzej Mencwel, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003, s. 43-48
- Juszczak Wiesław, Poeta i mit, Wołowiec 2014
- Kuckenburg Martin, Pierwsze słowo, przeł. Bartosz Nowacki, PIW, Warszawa 2016, 2021, rozdz. 4 i 6
- Mayenowa Maria Renata, Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Ossolineum, Wrocław 1978
- Meijer Ewa, Zwierzęta mówią. W stronę demokracji międzygatunkowej, przeł. Aleksandra Małecka, Miłosz Biedrzycki, Okoniny 2021
- Ossowski Stanisław, [Co to są przeżycia estetyczne?] (wybór fragmentów z tegoż: U podstaw estetyki (1929)), [w:] tegoż, Wybór pism estetycznych, wpr. wyb. i oprac. Bohdan Dziemidok, Kraków 2004
- Pajdzińska Anna, Czy "zaklęty krąg języka" można przekroczyć? [w:] Relatywizm w języku i kulturze, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin 2010
- Podraza-Kwiatkowska Maria, O muzycznej i niemuzycznej koncepcji poezji, [w:] Muzyka w literaturze. Antologia polskich studiów powojennych, red. Andrzej Hejmej, Kraków 2002
- Saganiak Magdalena, Jak można zrozumieć Drugiego? Bachtin i Habermas, „Ethos” 2020 nr 1(129), s. 69-90
- Saussure Ferdinand de, Wykłady z językoznawstwa ogólnego
Wstęp:
Rozdz. 3: Przedmiot językoznawstwa, s. 24-32;
Rozdz. 4: Językoznawstwo języka i mowy jednostkowej, s. 33-35;
Część I:
Istota znaku językowego, s. 77-82;
Część II:
Rozdział 2: Konkretne byty języka, s. 11-115;
Rozdział 3: Tożsamość, rzeczywistość, wartość, s. 116-119;
Rozdział 4: Wartość językowa, s. 120-130.
Plik jest wgrany na platformie Teams. Przepraszam Państwa za jego jakość - nie miałam dostępu do lepszego egzemplarza książki.
- Sławiński Janusz, Wokół teorii języka poetyckiego, [w:] tegoż, Dzieło - język - tradycja, Warszawa 1974 [lub] tegoż, Prace wybrane, t. II: Dzieło - język - tradycja, Kraków 1998
Wstęp do historii kultury kilku epok -
- Abrams Meyer Harald, Zwierciadło i lampa, Romantyczna teoria poezji a tradycja krytycznoliteracka, przeł. Maria Bożenna Fedewicz, Gdańsk 2003
- Armstrong Karen, Krótka historia mitu, przeł. Ireneusz Kania, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2021, rozdz. VII: Wielka przemiana na Zachodzie (1500-2000), s. 137-169
- Jaeger Werner, Paideia. Formowanie człowieka greckiego, przeł. Marian Plezia, Warszawa 2001
- Janion Maria, Żmigrodzka Maria, Romantyzm i egzystencja. Fragmenty niedokończonego dzieła, Gdańsk 2004
- Stapleton Clive Lewis, Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, przeł. Witold Ostrowski, Warszawa 1986