Metodologia badań literackich WH-FPZ-II-1-MeBaL-L
Treści merytoryczne:
1) Przełom antypozytywistyczny w naukach humanistycznych.
Metodologiczne i epistemologiczne rozłączenie nauk o przyrodzie (Naturwissenschaften) i nauk o duchu (Geisteswissenschaften)/ nauk o kulturze (Kulturwissenschaften). Narodziny nowoczesnej nauki o literaturze (w Europie Środkowej i Wschodniej). Krytyka scjentyzmu, ewolucjonistycznego mechanicyzmu i przyrodoznawczego nomotetyzmu na rzecz ujęć idiograficznych. Główne kierunki humanistyki antypozytywistycznej
2) "Heremenutyka rozumiejąca" Wilhelma Diltheya.
Miejsce „hermeneutyki odtwarzającej” na mapie zachodnio- i środkowoeuropejskiego antypozytywizmu. Wzajemne relacje hermeneutyki filozoficznej i wiedzy o literaturze. Przedmiot i zakres "nauk o duchu" oraz sposoby poznawania "tworów ducha" (przeżywanie i rozumienie). Pojęcia wyjaśniania i rozumienia. Koncepcja literatury jako "pisma śladów", autorskiego "świata życia", zobiektywizowanej ekspresji przeżyć podmiotu.
3) Fenomenologiczna filozofia literatury jako nurt humanistyki antypozytywistycznej. Fenomenologia w filozofii i w nauce o literaturze. Antypsychologizm, antygenetyzm, antyhistoryzm, uznanie autonomii estetycznej dzieła literackiego i jego istnienia intencjonalnego. Sposoby poznawania dzieła literackiego. Ingardenowska ontologia dzieła literackiego jako przedmiotu intencjonalnego, intersubiektywnego i dwuwymiarowego (warstwowo-fazowego), pojęcia miejsc niedookreślenia, konkretyzacji, quasi-sądów.
4) Psychoanaliza w badaniach literackich.
Główne wątki koncepcji Sigmunda Freuda (psychoanaliza, teoria popędów, wyparcie, sublimacja i stłumienie, teoria aparatu psychicznego). Analiza marzeń sennych Freuda i interpretacja literatury. Znaczenie freudyzmu dla nauki o literaturze. Teoria procesu twórczego: literatura jako społecznie usankcjonowana neuroza.
5) Koncepcje badań teoretyczno- i historycznoliterackich w kręgu tzw. rosyjskiej szkoły formalnej.
Powstanie rosyjskiej szkoły formalnej: Opojaz i Moskiewskie Koło Lingwistyczne. Formaliści i futuryści. Koncepcje chwytu, uniezwyklenia, ewolucji literackiej, korelacji "szeregu literatury" i "szeregu życia", fabuły i sjużetu
6) Praski strukturalizm. Powstanie Praskiego Koła Lingwistycznego. Językoznawstwo Ferdinanda de Saussure'a i "kazańska szkoła lingwistyki" Baudouina de Courtenay jako podłoże praskiego strukturalizmu. Wkład Praskiej Szkoły Strukturalnej w rozwój poetyki. Koncepcje Jana Mukarovskiego (pojęcie stylów funkcjonalnych, funkcja estetyczna, model komunikacji językowej i literackiej, poziomy struktury języka poetyckiego, problemy semantyki poetyckiej). Teoria Romana Jakobsona (model komunikacji językowej i literackiej, pojęcie funkcji poetyckiej).
7) Moskiewsko-tartuska szkoła semiotyki
Okoliczności powstania szkoły tartuskiej i główne kierunki poszukiwań badawczych jej przedstawicieli. Znaczenie rosyjskiej semiotyki dla wiedzy o literaturze i kulturze. Teoria Jurija Łotmana (pojęcie tekstu, tekst wśród kodów kulturowych, tekst jako wypowiedź, złożony znak i model rzeczywistości, pojęcie "wtórnych systemów modelujących").
8) Francuska semiologia strukturalna
Rozwój narratologii. Znaczenie inspiracji etnologii strukturalnej Claude'a Levi-Straussa. Semiotyczno-strukturalne odkrycie Morfołogii skazki Władimira Proppa jako "pierwszej generatywnej gramatyki narracyjnej" ("gramatyki tekstowej"). Oddziaływanie transformacyjno-generatywnej gramatyki Noama Chomsky’ego. Próby konstruowania generatywistycznych "gramatyk narracyjnych" ("gramatyka syntaktyczna" Claude'a Bremonda, "semantyka generatywna" Algirdasa Greimasa, "składnia narracyjna" Tzvetana Todorova, analiza strukturalna opowiadania Rolanda Barthesa).
9) Poststrukturalizm w zachodnioeuropejskich badaniach literackich. Od strukturalizmu do poststrukturalizmu (nauka - literatura; dzieło - tekst; analiza strukturalna - analiza tekstualna; prawda - przyjemność; autor - czytelnik, śmierć autora).
10) Hermeneutyka i teorie interpretacji. Filozofie hermeneutyczne Martina Heideggera, Hans-Georga Gadamera i Paula Ricoeura. Hermeneutyka i wiedza o literaturze. Problematyka hermeneutyki literackiej (pojęcia fuzji horyzontów, koła hermeneutycznego).
11) Dekonstrukcja i dekonstrukcjonizm w teorii literatury.
Początki krytyki dekonstrukcjonistycznej: Derridiańska krytyka lingwistyki de Saussure'a i strukturalizmu Levi-Straussa. Znaczenie dekonstrukcji dla wiedzy o literaturze. Od dekonstrukcji Jacquesa Derridy do dekonstrukcjonizmu amerykańskiego (Szkoła z Yale). Dekonstrukcja jako krytyka metafizyki obecności, strategie dekonstruowania – wewnętrzna konfliktowość, lektury "symptomalne", nierozstrzygalniki, odczytanie jako misreading.
12) Filozofia literatury Michaiła Bachtina.
Tzw. "Kółko Bachtinowskie" ("seminarium Kantowskie"). Historia powstania i działalności "newelsko-witebskiej szkoły filozoficznej" oraz jej przedstawiciele. Niemieckie i rodzime inspiracje filozoficzne Bachtina: neokantyzm, filozofia życia, fenomenologia, marksizm, tzw. rosyjski renesans filozoficzno-religijny. Główne obszary antropologiczno-filozoficznych poszukiwań Michaiła Bachtina oraz ich postmodernistyczna recepcja w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Koncepje słowa, dialogu, polifonii, różnojęzyczności (heteroglozji), niewspółobecności (egzotopii).
13) Teorie intertekstualności. Dzieje pojęcia intertekstualność: Od Bachtinowskiej intersubiektywności (międzypodmiotowości) do (odpodmiotowionej) teorii intertekstualności Julii Kristevej. Koncepcje, poziomy i odmiany intertekstualności.
14) Współczesne przemiany w metodologii badań teoretyczno- i historycznoliterackich. Krajobraz literaturoznawstwa po kolejnych "zwrotach": lingwistycznym, pragmatystycznym, retorycznym, interpretacjonistycznym, narratywistycznym, konstruktywistycznym, etycznym, antropologicznym, kognitywistycznym, neopragmatystycznym i kontekstualistycznym (kulturalistycznym).
Metody oceny: kontrola obecności, ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć), pisemne kolokwium zaliczeniowe i końcowy egzamin ustny. Zakres materiału obowiązującego do kolokwium i do egzaminu określa lista lektur.
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Efekty kształcenia
FP2_W03 - zna na poziomie rozszerzonym terminologię nauk humanistycznych z zakresu literaturoznawstwa;
FP2_W07 - ma uporządkowaną i pogłębioną wiedzę, obejmującą wybrane teorie i nurty metodologiczne, wypracowane w obszarze literaturoznawstwa, wraz z ich terminologią; ma uporządkowaną i pogłębioną wiedzę o dwudziestowiecznych osiągnięciach w tych zakresach i kierunkach ich rozwoju;
FP2_W16 - ma uporządkowaną wiedzę szczegółową z zakresu współczesnego literaturoznawstwa;
FP2_U05 - potrafi zintegrować w swym warsztacie narzędzia z zakresu różnych dziedzin humanistyki zgodnie ze studiowanymi specjalnościami, by przeprowadzić analizę i interpretację przedmiotowego dzieła w celu odsłonięcia jego znaczeń, społecznych uwikłań i miejsca w procesie historyczno-kulturowym, wchodząc w dyskurs, także polemiczny, z jego autorem;
FP2_K01 - ma świadomość poziomu swojej wiedzy, rozumie potrzebę uczenia się, rozwoju osobistego i uczestniczenia w kulturze przez całe życie, potrafi inspirować do tego inne osoby.
Kryteria oceniania
Zajęcia prowadzone są w formie ćwiczeń, część jednostki zajęciowej poświęcona jest prezentacji koncepcji metodologicznej. Większą część zajęć przeznacza się na analizę przeczytanych artykułów jak również na odpowiednio zorientowaną interpretację utworu literackiego. Studenci pracują na materiale tekstów teoretycznych i tekstach utworów literackich.
Ostateczna ocena za ćwiczenia jest wypadkową z ocen za obecności na ćwiczeniach, aktywnego uczestnictwa w zajęciach, kolokwiów cząstkowych. Ocena z egzaminu jest niezależna względem oceny za ćwiczenia.
Kryteria oceniania:
ocena niedostateczna - student opuścił więcej niż jedną jednostkę zajęciową w semestrze i nie pojawił się na konsultacjach, by omówić zaległy materiał; nie potrafi wymienić podstawowych terminów i kategorii charakterystycznych dla wskazanej szkoły metodologicznej; nie zna nazwisk naukowców reprezentatywnych dla danej koncepcji metodologicznej;
ocena dostateczna - student opuścił najwyżej jedną jednostkę zajęciową w semestrze; potrafi wymienić podstawowe kategorie i terminy charakterystyczne dla danej koncepcji metodologicznej oraz potrafi je krótko omówić; potrafi wymienić nazwiska badaczy reprezentatywnych dla danej metodologii; ma podstawową wiedzę o historii doktryn teoretycznych;
ocena dobra - student opuścił najwyżej jedną jednostkę zajęciową w semestrze; aktywnie uczestniczył w dyskusjach na ćwiczeniach; potrafi wymienić, zdefiniować lub wyjaśnić podstawowe kategorie i terminy charakterystyczne dla danej koncepcji metodologicznej; potrafi wymienić nazwiska badaczy i tytuły ich najważniejszych prac; potrafi całościowo scharakteryzować daną metodologię; ma świadomość historyczności poszczególnych ujęć teoretycznych;
ocena bardzo dobra - student opuścił najwyżej jedną jednostkę zajęciową w semestrze; aktywnie uczestniczył w dyskusjach na ćwiczeniach; potrafi wymienić, zdefiniować lub wyjaśnić podstawowe kategorie i terminy charakterystyczne dla danej koncepcji metodologicznej; potrafi wymienić nazwiska badaczy i tytuły ich najważniejszych prac; potrafi całościowo scharakteryzować daną metodologię; ma świadomość historyczności poszczególnych ujęć teoretycznych; potrafi porównać poszczególne metodologie - ma świadomość ich komplementarności.
Literatura
Wilhelm Dilthey, Określenie nauk o duchu, Właściwości nauk humanistycznych, Przeżywanie i rozumienie, Rozumienie, w: Zbigniew Kuderowicz, Dilthey, Warszawa 1967.
Roman Ingarden, O tzw. "prawdzie" w literaturze, w tegoż: Studia z estetyki, t. 1, Warszawa 1957.
Roman Ingarden, Z teorii dzieła literackiego (Dwuwymiarowa budowa dzieła sztuki literackiej; Schematyczność dzieła literackiego; Dzieło literackie i jego konkretyzacje), w: Problemy teorii literatury, opracowanie Henryk Markiewicz, seria I, Wrocław 1967
Zygmunt Freud, Leonarda da Vinci wspomnienie z dzieciństwa, w tegoż: Poza zasadą przyjemności.
Zygmunt Freud, Dostojewski i ojcobójstwo, w: Kazimierz Pospiszyl, Zygmunt Freud – człowiek i dzieło, Wrocław 1991
Wiktor Szkłowski, Sztuka jako chwyt, przeł. Ryszard Łużny, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze Stefanii Skwarczyńskiej, t. II, cz. III, Kraków 1986.
Wiktor Szkłowski, Wskrzeszenie słowa, w: Rosyjska szkoła stylistyki, opracowanie Maria Renata Mayenowa, Zygmunt Saloni, Warszawa 1970.
Jurij Tynianow, Fakt literacki, przeł. M. Płachecki, O ewolucji literackiej, przeł. A. Pomorski, w tegoż: Fakt literacki, wybór E. Korpały-Kirszak, Warszawa 1978.
Praska szkoła strukturalna w latach 1926-1948. Wybór materiałów. red. Marii Renaty Mayenowej, Warszawa 1966 (tu: M. R. Mayenowa, Analiza doktryny stylistycznej Praskiego Koła, Tezy Praskiego Koła Lingwistycznego oraz: Jan Mukařovský, O języku poetyckim).
Jan Mukařovský: Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców. Wybór, redakcja i słowo wstępne Janusza Sławińskiego, Warszawa 1970.
J. Łotman, O znaczeniach we wtórnych systemach modelujących, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia pod red. Henryka Markiewicza, Kraków 1972, t. 2.
J. Łotman, Struktura tekstu artystycznego, przeł. Anna Tanalska, Warszawa 1984 (rozdz. I, II, III, IV i IX).
Borys Gasparow, Szkoła tartuska lat sześćdziesiątych jako zjawisko semiotyczne, w: "Pamiętnik Literacki" 1991, nr 1.
Narratologia pod red. M. Głowińskiego, Gdańsk 2004 (tu: Roland Barthes, Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań; Algirdas Julien Greimas, Elementy gramatyki narracyjnej).
Roland Barthes, Śmierć autora, przeł. Michał Paweł Markowski, w: "Teksty Drugie" 1999, nr 1-2.
Roland Barthes, Od dzieła do tekstu, przeł. Michał Paweł Markowski, w: "Teksty Drugie" 1998, nr 6.
Hans-Georg Gadamer, Tekst i interpretacja, przeł. P. Dehnel, w tegoż: Język i rozumienie, Warszawa 2003.
Ta dziwna instytucja zwana literaturą. Z Jacquesem Derridą rozmawia Derek Attridge, przeł. Michał Paweł Markowski, w: "Literatura na Świecie" 1998, nr 11-12 lub w: Dekonstrukcja w badaniach literackich, pod red. R. Nycza, Gdańsk 2000
Jacques Derrida, Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych, przeł. Wojciech Kalaga, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą, pod red. Henryka Markiewicza, t.4, cz. 2, Kraków 1992.
Michaił Bachtin, Słowo w powieści, w tegoż: Problemy literatury i estetyki, przeł. Wincenty Grajewski, Warszawa 1982.
Ryszard Nycz, Intertekstualność i jej zakresy: teksty, gatunki, światy, w tegoż: Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Kraków 2000.
Zalecane podręczniki i opracowania ogólne:
Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków 2006
Johathan Culler, Teoria literatury. Bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. M. Bassaj, Poznań 1998
Henryk Markiewicz, Rzut oka na współczesną teorię badań literackich za granicą, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicza, t. I, Kraków 1976; Rzut oka na najnowszą teorię badań literackich za granicą, w: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989
Zofia Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1998 i wyd. następne
Ryszard Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1995
Literatura – teoria – metodologia, pod red. D. Ulickiej, Warszawa 2001 (zalecane wyd. 3, Warszawa 2006)
Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, pod red. Ryszarda Nycza, Wrocław 1992
Stefania Skwarczyńska, Systematyka głównych kierunków w badaniach literackich, Łódź 1948; Kierunki w badaniach literackich od romantyzmu do połowy XX wieku, Warszawa 1984; Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od kierunków romantycznych do postpozytywistycznych do roku 1945, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia. Wybór, wstęp i komentarze Stefanii Skwarczyńskiej, t. II, cz. 1 i 2. Kraków 1965
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: