Statystyka WF-ZPS-S
Kurs ze Statystyki, obejmujący dwa semestry zajęć stanowi wprowadzenie do statystyki opisowej i indukcyjnej powszechnie wykorzystywanej w psychologii, a ponadto wprowadza testowanie hipotez jako metodę prowadzenia badań naukowych. Na kurs składa się wykład i ćwiczenia. Głównym celem tego kursu jest opanowanie podstawowych pojęć i metod statystycznej analizy danych. Program nauczania semestru pierwszego obejmuje problematykę podstawowych pojęć statystycznych na bazie których formułuje się opis statystyczny analizowanych zmiennych oraz wprowadza wnioskowanie statystyczne. Problematyka omawiana w pierwszym semestrze dotyczy przede wszystkim kluczowych pojęć statystycznych, miar tendencji centralnej i zróżnicowania oraz prawdopodobieństwa i procesu testowania hipotez statystycznych. Wprowadzeniu i przedyskutowaniu tej problematyki służy wykład, a jej praktycznemu wykorzystaniu - ćwiczenia. Efektem ukończenia zajęć w semestrze pierwszym będzie opanowanie podstawowych umiejętności w zakresie analizy zgromadzonych danych. Studenci winni także wykazać się rozumieniem podstawowych pojęć i metod statystycznych.
Program nauczania drugiego semestru zajęć ze statystyki koncentruje się na metodach statystycznej analizy danych powszechnie wykorzystywanych w badaniach psychologicznych. Stanowi on kontynuację problematyki omawianej w ramach pierwszego semestru zajęć ze statystyki i obejmuje omówienie i aplikację różnych testów statystycznych, na które składają się przede wszystkim (choć nie tylko) testy t-Studenta, jednoczynnikowa analiza wariancji (ANOVA), korelacja i modele regresji jednokrotnej. Dla każdego z omawianych modeli analizy wyróżnione zostaną zmienne pełniące funkcje zmiennych zależnych i niezależnych oraz ich status pomiarowy, założenia, których spełnienie konieczne jest do ich aplikacji (oraz metody ich weryfikacji i sposoby radzenia sobie w przypadku niespełnienia założeń), a także poprawne interpretacje rezultatów przeprowadzonych analiz. Efektem ukończenia zajęć w semestrze drugim będzie umiejętność wykorzystywania metod statystycznych i analitycznego myślenia do krytycznej oceny zgromadzonych danych, rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych, wyboru odpowiedniego ze względu na typ problemu badawczego czy hipotezy testu statystycznego oraz skutecznej prezentacji rezultatów analiz. Zaliczenie ćwiczeń ze statystyki jest warunkiem koniecznym przystąpienia do egzaminu. Egzamin obejmuje treści wykładu, ćwiczeń oraz treści zawarte w zalecanej literaturze. Przykładowe zagadnienia egzaminacyjne podawane są studentom na bieżąco w trakcie ćwiczeń ze statystyki oraz zbiorczo pod koniec obu semestrów zajęć.
E-Learning
Grupa przedmiotów ogólnouczenianych
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Typ przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Znajomość statystyki – podobnie jak metodologii i logiki – należy do podstawowego zakresu wiedzy każdego człowieka kształcącego się w jakiejkolwiek dyscyplinie empirycznej, w szczególności w psychologii. Wykłady mają na celu przedstawienie studentom procesu łączenia teoretycznej wiedzy metodologicznej z podstawami opisu i wnioskowania statystycznego w konkretnej sytuacji badawczej, w której (w wyniku obserwacji) uzyskuje się mnogość danych podlegających ocenie, analizie i interpretacji.
Absolwent psychologii powinien rozumieć miejsce statystyki w naukach empirycznych i zdawać sobie sprawę z faktu, że w psychologii stosowana jest głównie statystyka bazująca na wygodnym założeniu stanowiącym o nieskończonej liczbie elementów każdej analizowanej populacji i że ta „wyidealizowana” część statystyki nie jest poprawna w innych przypadkach. W przypadku populacji skończonych sposób procedowania jest na poziomie konstrukcji sprawdzianów testów jest odmienny. Absolwent powinien opanować narzędzia opisu statystycznego, teorii estymacji i wnioskowania statystycznego, które służą zarówno poprawnej analizie oraz opisowi zebranego materiału empirycznego, jak również poprawnemu wnioskowaniu w odniesieniu do empirycznie sprawdzanych hipotez badawczych. Na wykładach wprowadzane są treści niezbędne do rozumienia procesu badawczego, planowania badań i interpretacji wyników badań po zastosowaniu najbardziej efektywnych(ej) metod(y) wnioskowania statystycznego. Psycholog powinien zatem opanować zarówno podstawową, jak i zaawansowaną wiedzę z zakresu planowania badań empirycznych, jak również z zakresu analizy statystycznej danych zebranych w dwojakiego rodzaju badaniach empirycznych: eksperymentalnych i nieeksperymentalnych (w szczególności korelacyjnych ), równocześnie - winien zdawać sobie sprawę z czynników zakłócających trafność wszelkiego rodzaju badań obserwacyjnych.
Program nauczania semestru pierwszego obejmuje problematykę podstawowych pojęć statystycznych na bazie których formułuje się opis statystyczny analizowanych zmiennych oraz wprowadza wnioskowanie statystyczne.
Ponadto, statystyka odgrywa poważną rolę w ustalaniu praw empirycznych w naukach społecznych. Stanowi ona odrębną dyscyplinę wiedzy w tym sensie, że ma swoją własną tożsamość z dużym repertuarem technik wywodzących się z pewnych zasad podstawowych. Technik tych jednakże nie wolno używać w sposób bezrefleksyjny. Statystyka jest bardziej sposobem myślenia czy też wnioskowania aniżeli zbiorem użytecznych recept, które po zastosowaniu do danych, umożliwiają uzyskanie odpowiedzi na postawione pytania.
Użytkownik metod statystycznych winien nie tylko dysponować niezbędną wiedzą na temat podstaw logicznych tych metod i ograniczeń związanych z ich stosowaniem, a także musi on nabyć koniecznej praktyki, aby umieć dokonać wyboru metody właściwej w danej sytuacji oraz wprowadzić odpowiednie modyfikacje w razie potrzeby. Warto zauważyć, iż metodologia statystyki zależna od rozumowania indukcyjnego, nie jest w pełni skodyfikowana ani też wolna od kontrowersji. Różni użytkownicy mogą dochodzić do odmiennych wniosków, analizując ten sam zbiór danych. Zwykle istniejące dane zawierają więcej informacji niż można ujawnić za pomocą dostępnych narzędzi statystycznych. To, w jakim stopniu użytkownikowi uda się wydobyć te informacje, zależy nie tylko od jego wiedzy, ale również od wprawy i doświadczenia. Czyni to statystykę sztuką polegającą na dokonywaniu trafnych wyborów. Niełatwo jest dokonywać takich wyborów bez rzetelnej wiedzy na temat podstaw wybranych metod statystycznych, tak jedno-, jak i wielowymiarowych, oraz kryteriów wyboru odpowiedniej metody analizy. Niełatwo jest także wykorzystywać te metody w kompetentny sposób bez znajomości ich ograniczeń oraz uprawnionych (bądź nie) interpretacji uzyskanych rezultatów analizy. Psycholog powinien zatem dysponować nie tylko znajomością najczęściej wykorzystywanych w psychologii metod statystycznej analizy danych i warunków ich stosowania, ale także umiejętnością dokonania wyboru metody optymalnej z punktu widzenia postawionego problemu badawczego i w kontekście zgromadzonych danych. Program nauczania semestru drugiego obejmuje problematykę metod statystycznej analizy danych, zarówno jedno-, jak i wielowymiarowych, oraz zakresu ich użyteczności.
Efekty kształcenia:
1.Wiedza - student potrafi wskazać różnice pomiędzy teorią estymacji i wnioskowaniem statystycznym. Zna pojęcia: hipotezy zerowej i alternatywnej, prostej i złożonej. Potrafi zdefiniować błędy, jakimi obciążone jest wnioskowanie statystyczne oraz wyjaśnić relację między nimi, między błędami i mocą testu oraz ich związek z wielkością próby.
Umiejętności - student potrafi skonstruować przedział ufności dla wartości oczekiwanej populacji oraz wariancji zmiennej oraz sformułować wnioski probabilistyczne na temat wartości rozważanych parametrów. Student potrafi dobrać właściwy test do weryfikacji konkretnej hipotezy zerowej (dotyczącej wartości oczekiwanych), ale też potrafi dokonać wyboru między testem jedno- i dwustronnym.
Kompetencje - rozwiązując konkretne zagadnienia empiryczne, student potrafi podjąć właściwe decyzje w kwestii wyboru określonego poziomu istotności i wielkości prób.
2. Wiedza – student zna logiczno-statystyczne podstawy jednowymiarowej, jednoczynnikowej analizy wariancji i rozumie sens ich stosowania. Potrafi dokonać charakterystyki tego modelu: przedstawić postać hipotezy zerowej i alternatywnej, podać niezbędne do ich aplikacji założenia i uzasadnić konieczność ich przyjmowania, wskazać konsekwencje pogwałcenia założeń, zna postać statystyki testowej i jej liczbę stopni swobody oraz jej rozkład prawdopodobieństwa. Zna pojęcie efektu głównego. Potrafi wyjaśnić, co to jest interakcja. Zna testy porównań wielokrotnych i wskaźniki wielkości efektu wykorzystywane w modelach ANOVA. Rozumie ideę modelu MANOVA.
Umiejętności – student umie poprawnie posłużyć się modelem analizy wariancji prostej i uzasadnić decyzję o wyborze konkretnego modelu analizy do analizy danych. Poprawnie interpretuje otrzymane wartości statystyk. Potrafi poprawnie zinterpretować i zilustrować efekt interakcji. Potrafi sformułować bądź rozpoznać problem badawczy właściwy dla zastosowania tych metod.
Kompetencje – student potrafi wyjaśnić istotę modeli analizy wariancji. Ma świadomość wagi koniecznych do spełnienia założeń. Potrafi krytycznie ustosunkować się do wyników otrzymanych za pomocą tych metod oraz ich interpretacji, wskazując na zalety i braki konkretnej analizy.
3. Wiedza – student potrafi wyjaśnić, co to jest kowariancja. Zna współczynnik korelacji (całkowitej) r-Pearsona i założenia umożliwiające jego wykorzystanie. Wie, jak wygląda rozkład prawdopodobieństwa tego współczynnika oraz zna jego liczbę stopni swobody. Rozumie czym, jest współczynnik determinacji r2. Potrafi podać postać równania regresji liniowej prostej i wyjaśnić, czym są współczynniki a i b w równaniu regresji. Zna założenia modelu oraz ograniczenia jego stosowania. Potrafi wyjaśnić, co to jest reszta regresji. Zna metodę najmniejszych kwadratów. Znane jest mu rozróżnienie modeli liniowych i nieliniowych.
Umiejętności – student potrafi posłużyć się współczynnikiem korelacji (całkowitej) r-Pearsona oraz poprawnie zinterpretować siłę i kierunek otrzymanej zależności. Potrafi przedstawić graficznie jego rozkład prawdopodobieństwa. Potrafi poprawnie zinterpretować uzyskaną wartość współczynnika determinacji r2. Potrafi zbudować równanie regresji prostej, wyznaczyć wartości współczynników i zinterpretować uzyskane rozwiązanie. Potrafi sformułować bądź rozpoznać problem badawczy właściwy dla zastosowania tych metod.
Kompetencje – student potrafi wyjaśnić istotę związku pomiędzy dwiema zmiennymi w kategoriach formy funkcjonalnej tego związku. Ma świadomość wagi koniecznych do spełnienia założeń. Potrafi krytycznie ustosunkować się do wyników otrzymanych za pomocą tych metod oraz ich interpretacji, wskazując na zalety i braki konkretnej analizy.
4. Wiedza – student zna rozkład prawdopodobieństwa chi-kwadrat. Zna zastosowania testu chi-kwadrat. Potrafi przedstawić dla tego modelu postać hipotezy zerowej i alternatywnej, podać niezbędne do jego aplikacji założenia, zna postać statystyki testowej i jej liczbę stopni swobody oraz jej rozkład prawdopodobieństwa. Zna miary kontyngencji.
Umiejętności – potrafi przedstawić graficznie rozkład prawdopodobieństwa chi-kwadrat dla różnej liczby stopni swobody. Potrafi zbudować tabelę wielodzielczą. Potrafi poprawnie posłużyć się testem chi-kwadrat. Potrafi trafnie wybrać i wyznaczyć współczynnik kontyngencji oraz zinterpretować jego wartość.
Kompetencje – student potrafi wyjaśnić istotę zależności między dwiema zmiennymi klasyfikacyjnymi. Ma świadomość wagi koniecznych do spełnienia założeń. Potrafi krytycznie ustosunkować się do wyników otrzymanych za pomocą tej metody oraz ich interpretacji, wskazując na zalety i braki konkretnej analizy.
ECTS:
udział w wykładzie - 48 godziny
konsultacje - 12 godzin
przygotowanie do wykładu - 90
przygotowanie do egzaminu - 90
SUMA GODZIN = 240 (240 : 30 = 8)
LICZBA ECTS - 8
Kryteria oceniania
- na ocenę niedostateczną (2): student zna mniej niż 60,0% podstawowych terminów statystycznych, nie rozumie ich znaczenia, nie potrafi ich wykorzystać do opisu analizowanych własności.
- na ocenę dostateczną (3): student ze zrozumieniem używa minimum 60,0% pojęć statystycznych i posiadł kompetencje i umiejętności z tego zakresu. Warunkiem koniecznym jednak jest znajomość definicji podstawowych terminów (takich jak wariancja, błąd standardowy statystyki czy poziom istotności wnioskowania) oraz znajomość głównych twierdzeń granicznych.
- na ocenę dobrą (4): student ze zrozumieniem operuje minimum 80,0% wiedzy przedstawionej w toku całego semestru oraz posiadł kompetencje i umiejętności z nią związane. Student zna zasadnicze kroki weryfikowania hipotezy zerowej wprowadzonych w tym semestrze testów statystycznych (sprawdzenie założeń metody, odtworzenie logicznych podstaw formułowania statystyki testu, wyznaczenie jej rozkładu prawdopodobieństwa oraz liczby stopni swobody, sformułowanie kryterium decyzyjnego dotyczącego odrzucenia bądź nie hipotezy zerowej).
- na ocenę bardzo dobrą (5): student dysponuje w zasadzie pełnym zakresem wiedzy obowiązującej w tym semestrze. Potrafi trafnie dobrać metodę analizy danych do konkretnych problemów badawczych.
Na ocenę końcową składa się ocena z egzaminu pisemnego, do którego student może przystąpić po odbyciu wykładu ze statystyki oraz pozytywnym zaliczeniu ćwiczeń ze statystyki. Zaliczenie ćwiczeń ze statystyki jest warunkiem koniecznym przystąpienia do egzaminu. Egzamin obejmuje treści wykładu, ćwiczeń oraz treści zawarte w zalecanej literaturze. Przykładowe zagadnienia egzaminacyjne podawane są studentom na bieżąco w trakcie ćwiczeń ze statystyki.
Literatura
Rekomendowana literatura stanowi literaturę kompleksową, z której studenci mogą dokonać wyboru.
Aczel, E. A., Statystyka w zarządzaniu. Warszawa 2000.
Aranowska, E., Metodologiczne problemy zastosowań modeli statystycznych w psychologii. Teoria i praktyka. Warszawa 1996.
Blalock, H. M., Statystyka dla socjologów. Warszawa 1977.
Ferguson, G. A., Takane, Y., Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa 1997.
Francuz, P., Mackiewicz, R., Liczby nie wiedzą, skąd pochodzą. Przewodnik po metodologii i statystyce nie tylko dla psychologów. Lublin 2005.
King, B. M., Minium, E., W. Statystyka dla psychologów i pedagogów. Warszawa 2009.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: