Wprowadzenie do kognitywistyki 2 WF-FI-KOG2
Wykład dotyczy interdyscyplinarnych badań nad procesami poznawczymi, które zbiorczo nazywamy cognitive science. Po polsku nazwa ta funkcjonuje jako kognitywistyka. Od niedawna można ją studiować w postaci osobnego kierunku na uniwersytetach Adama Mickiewicza, Mikołaja Kopernika, Jagiellońskim i PAT w Krakowie. Wykład ma przybliżyć badania procesów poznawczych leżące na granicy wielu dyscyplin a w szczególności psychologii i filozofii. Szczegółowe cele są następujące: (1) zapoznanie słuchaczy z genezą i rozwojem kognitywistyki oraz jej związkami z psychologią poznawczą, lingwistyką i neurofizjologią; (2) przedyskutowanie bieżących problemów filozofii umysłu, w tym: (a) analiza stosunku zjawisk umysłowych do zjawisk fizycznych; (b) analiza wad i zalet koncepcji poznania jako przetwarzania informacji; (c) dyskusja na temat statusu doświadczenia zmysłowego i świadomości z punktu widzenia współczesnych koncepcji w kognitywistyce i filozofii umysłu; (d) dyskusja na temat statusu emocjonalności człowieka z punktu widzenia współczesnych koncepcji w kognitywistyce i filozofii umysłu; (3) Analiza praktycznych zastosowań kognitywistyki w analizach ludzkiego postępowania i podejmowania decyzji; (4) Analiza filozoficznych konsekwencji teorii kognitywistycznych: problem prawdy, wolności, tożsamości osobowej, wartości.
II. Warunek zaliczenia: egzamin ustny
III. Tematy szczegółowe
1. Z historii rozważań o ludzkim umyśle: (1) Platońska idea szczebli poznania (lektura: List siódmy); (2) Arystotelesowska koncepcja umysłu; (3) Kartezjański model umysłu; (4) Umysł w empiryzmie brytyjskim: John Locke, George Berkeley, David Hume; (5) Kantowska filozofia umysłu; (6) Kartezjańskie idee w fenomenologii Edmunda Husserla.
2. Początek kognitywistyki, zwrot antybehawiorystyczny: (1) Krytyka behawioryzmu w językoznawstwie (Noam Chomsky); (2) Nowa fala w psychologii poznawczej lat 50-tych (Jerome Bruner).
3. Matematyczna idea obliczania: Twierdzenie Churcha-Turinga i jego filozoficzne interpretacje.
4. Obliczeniowe teorie procesów poznawczych: (1) Teoria widzenia Davida Marra: (2) Obliczeniowa teoria umysłu Jerry'ego Fodora – idea syntaksy myśli; (3) Ogólna obliczeniowa teoria procesów poznawczych Herberta Simona.
5. Obliczeniowość i modularność umysłu: (1) Umysł jako hierarchiczna organizacja agentów (Marvin Minsky); (2) Koncepcja modularności umysłu Jerry'go Fodora.
6. Sieciowe modele systemów inteligentnych (koneksjonizm): (1) sztuczne sieci neuronalne; (2) automaty komórkowe.
7. Problem reprezentacji świata w systemie poznawczym: (1) Radykalny reprezentacjonizm (Jerry Fodor); (2) Biologiczna teoria reprezentacji (Ruth Millikan), (3) Symulacyjna teoria reprezentacji (Robert Cummins); (4) Interakcyjna teoria reprezentacji (Gibson); (5) System poznawczy bez reprezentacji (Michel Spivey).
8. Problemy percepcji: (1) Teoria widzenia Davida Marra jako modelowe podejście obliczeniowe do percepcji; (2) Teorie słyszenia i słuchania, percepcja przedmiotów słuchowych (2) Percepcja ucieleśniona; (3) Percepcja sprzężona z działaniem.
9. Wyobrażenia: (1) wewnętrzna naoczność; (2) treść niepojęciowa; (3) przestrzeń umysłowa.
10. Modele umysłowe, symulacje i emulacje: (1) rola symulacji w organizacji pola wzrokowego; (2) ogólny pogląd na miejsce symulacji w systemie poznawczym Ricka Grusha.
11. Ogólne koncepcje pojęć: 1) semantyka pojęć Gottloba Fregego; 2) dynamiczna teoria pojęć Renate Barsch; 3) obliczeniowa koncepcja Jerry'ego Fodora, 4) topologiczna koncepcja pojęć Petera Gärdenforsa; (5) Psychologia poznawcza bez pojęcia POJĘCIE (Eduard Machery).
12. Szczegółowe zagadnienia związane z pojęciami: (1) Uczenie się pojęć; (2) Pojęcia i kategoryzacja (Eleonor Rosch); (3) Pojęcia a percepcja; (4) Pojęcia a język.
13. Związek poznania z językiem: (1) teoria kompetencji językowej Noama Chomsky'ego; (2) debata o prawomocności, sensie i zakresie tezy Sapira-Whorfa.
14. Poznawcze podstawy składni. Dyskusja pomiędzy Noamem Chomsky'm i Jeanem Piagetem.
15. Teorie racjonalności i podejmowania decyzji: (1) Zastosowanie teorii gier do analizy ludzkiego myślenia i podejmowania decyzji; (2) Paradoksy racjonalności – analiza dylematu więźnia i paradoksu Newcombe'a.
16. Myślenie probabilistyczne: (1) Klasyczne badania ludzkich kompetencji w dziedzinie myślenia probabilistycznego (A. Tversy, D. Kahneman); (2) Pojęcie heurystyk.
17. Iluzje zmysłowe: (1) Szczegółowe badania iluzji jako droga do rekonstrukcji przetwarzania percepcyjnego; (2) Filozoficzny problem Wielkiej Iluzji
18. Miejsce emocji w poznaniu. (1) Przełom w poglądach dotyczących relacji emocji do procesów poznawczych (Antonio Damassio); (2) Neuronalne mechanizmy związane z pewnością poznawczą (William Hirstein); (3) Neuronalne podstawy empatii (Patricia Churchland).
19. „Ekologiczne” podejście do badania ludzkich procesów poznawczych. Związki pomiędzy działaniem umysłu a ciałem i otoczeniem. (1) Podstawy fenomenologiczne (Maurice Merleau-Ponty); (2) Ciało i percepcja (Shaun Gallagher).
20. Metafizyka umysłu: (1) Problem emergencji i superweniencji (Robert Poczobut); (2) Teorie identyczności (Herbert Feigl); (3) Monizm anomalny (Donald Davidson); (3) Współczesne dualizmy (Karl. R. Popper/ John Eccles, Stanisław Judycki); (4) Teoria podwójnego aspektu (David Chalmers).
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Efekty kształcenia
Wiedza: (1) Znajomość genezy i rozwoju kognitywistyki i filozofii umysłu; (2) Znajomość związków pomiędzy różnymi podejściami do umysłu: psychologicznym, lingwistycznym, neurofizjologicznym, informatycznym. (3) Szczegółowa znajomość wybranych teorii z zakresu kognitywistyki, a w szczególnie na temat reprezentacji poznawczych, postrzegania wzrokowego, kategoryzacji i percepcji podobieństwa
Umiejętności: (1) Porównywanie wyników osiąganych w różnych naukach; (2) Wyprowadzanie filozoficznych wniosków z przesłanek naukowych; (3) Krytyczne analizowanie teorii naukowych pod kątem pytań filozoficznych; (4) Prowadzenie argumentacyjnej dyskusji w zakresach tematycznych objętych wykładem.
Kompetencje: (1) Dostrzeganie zastosowań kognitywistyki w praktyce; (2) wrażliwość na problemy normatywne implikowane przez teorie kognitywistyczne; (3) Dostrzeganie obszarów niewiedzy w zakresie objętym wykładem i zdolność zadawania trafnych pytań
Literatura
I. Podręczniki i wprowadzenia
1. Kolak, D., Hirstein, W., Mandik, P., Waskan, (2006) J., An Introduction to Mind and Brain, New York: Routledge.
2. Clark, A., (2001) Mindware. A Introduction to the Philosophy of Cognitive Science, Oxford: Oxford University Press.
II. Poszczególne zagadnienia
Obliczeniowa teoria umysłu
1. Johnson-Laird, P., (1998) Computer and the Mind: An Introduction to Cognitive Science, Harvard University, Press, Cambridge Mass.
2. Marr, D., (1982) Vision: A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. New York: Freeman
3. Penrose, R., (1997) Makroświat, mikroświat i ludzki umysł, Warszawa: Prószyński i S-ka.
4. Penrose, R., (1995), Nowy umysł cesarza: o komputerach, umyśle i prawach fizyki, przeł. Piotr Amsterdamski, Warszawa: PWN.
Reprezentacje umysłowe
1. Światczak, B., (2008) Treść umysłu, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
2. Wróbel, Sz., Piłat, R. Walczak, M., (2006) Formy reprezentacji umysłowej, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
3. Żegleń, U., (2003) Filozofia umysłu. Dyskusja z naturalistycznymi koncepcjami umysłu, Toruń: Wyd. A. Marszałek.
Wyobrażenia
1. Block, N., (1981), Imagery, Cambridge Mass: MIT Press.
2. Tye, M., (1991), The Imagery Debate, Cambridge Mass: MIT Press.
3. Dennett, D. C., (1991), Consciousness Explained, London.
4. Kosslyn, S., Thompson, W., Ganis, G., (2006), The Case for Mental Imagery, New York: Oxford University Press.
5. Pylyshyn, Z. (2003) Seeing and Visualizing: It's is not what you think, Cambridge Mass: MIT Press.
Modele umysłowe
1. Johnson-Laird, P. N., (1983), Mental Models: Towards a Cognitive Science of Language, Inference, and Consciousness, Cambridge: Harvard University Press.
2. Johnson-Laird, P. N., Byrne, R. J. M. & Schaecken, W., (1994), Why models rather than rules give a better account of propositional reasoning: a reply to Bonatti and to O’Brien, Braine and Yang, “Psychological Review”, 101, s. 734-739.
3. Johnson-Laird, P. N., (2007), Deductive Reasoning, “Annual Review of Psychology”, 50, s. 109-135. Przekład polski w Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX wieku, Z. Chlewiński, (red.), Gdańsk: GWP, s. 212-238.
Modelowanie, symulacja
1. Cummins, R., (1989), Meaning and Mental Representation, Cambridge Mass: MIT Press.
2. Grush, R., (2004), The Emulation Theory of Representation. Motor Control, Imaginary and Perception, „Behavior and Brain Sciences” 27, s. 377- 442.
3. Shaun, N., Stich, S., Leslie, A., (1996), Varieties of Off-line Simulation, [w]: Theories of Theories of Mind, P. Carruthers, P. Smith, (red.), Cambridge Mass: MIT Press, s. 39-74.
4. Barsalou, L. W., Solomon, K. O., Wu L. L., (1999), Perceptual simulation in conceptual tasks, [w]: Cultural, typological, and psychological perspectives in cognitive linguistics: The proceedings of the 4th conference of the International Cognitive Linguistics Association, Vol. 3, M.K. Hiraga, C. Sinha, & S. Wilcox, (red.), Amsterdam: John Benjamins, s. 209-228.
Pojęcia, prace przeglądowe
1. Chlewiński, Z., (1999), Umysł. Dynamiczna organizacja pojęć, Warszawa: PWN.
2. Hampton, J. A., (2001), Concepts, [w]: The MIT Encyklopedia of The Cognitive Sciences, R.A. Wilson, (red.), F. Keil, Cambridge Mass: MIT Press.
3. Jackendoff, R., (1999), Czym jest pojęcie, że człowiek może je uchwycić?, M. Kowalczyk, tłum.), [w]: Z. Chlewiński, (red.), Modele umysłu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
4. Laurence, S., Margolis, E., (red.), 1999, Concepts. Core Readings, Cambridge Mass: MIT Press.
5. Maruszewski, T., (2000), Pojęcia, [w]: Psychologia t. 2, J. Strelau, (red.), Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
6. Murphy, G. L., (2002), The Big Book of Concepts, Cambridge Mass: MIT Press.
7. Rey, G., (1994), Concepts, [w]: A Companion to The Philosophy of Mind, S. Guttenplan, (red.), Blackwell.
Pojęcia, całościowe koncepcje autorskie
1. Bartsch, R., (1998), Dynamic Conceptual Semantics. A Logico-Philosophical Investigation into Concept Formation and Understanding, Stanford: CSLI Publications, Center for the Study of Language and Information, Leyland Stanford Junior University.
2. Fauconnier, G.,Turner, M.,, (2002) The Way we Think. Conceptual blending and the Mind's Hidden Complexities, New York: Basic Books.
3. Fodor, J., (1998), Concepts. Where Cognitive Science Went Wrong, Oxford: Oxford University Press.
4. Gärdenfors, P., (2000), Conceptual Spaces. The Geometry of Thought, Cambridge, Mass.
5. Machery, E., (2009), Doing Without Concepts, Oxford: Oxford University Press.
6. Peacocke, Ch., (1992), A Study of Concepts, Cambridge Mass: MIT Press.
7. Piłat, R., (2007), O istocie pojęć, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
1. Peacocke, Ch., (1992), A Study of Concepts, Cambridge Mass: MIT Press.
Rozumowania probabilistyczne, teorie decyzji
1. Eells, E., Maruszewski, T. (1991). Probability and rationality. Amsterdam-Atlanta: Rodopi.
2. D. V. Lindley, (2007) Understanding Uncertainty, John Wiley and Sons Inc., Hoboken, 2007.
3. J. Y. Halpern, Reasoning about Uncertainty, MIT Press, Cambridge Mass., 2005.
4. D. Kahneman, A. Tversky, (1982) Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases, Cambridge University Press, Cambridge.
1. J. Sokołowska, (2005) Psychologia decyzji ryzykownych. Ocena prawdopodobieństwa i modele wyboru w sytuacji ryzykownej, Wydawnictwo SWPS Academica.
Dynamiczne koncepcje umysłu
1. Spivey, M. J. (2007). The continuity of mind. New York: Oxford University Press.
Poznanie i emocje
1. Damasio, A., (2011) Błąd Kartezjusza, Poznań: Rebis.
2. Hirstein, W., (2005) Brain Fiction. Self-Deception and the Riddle of Confabulation,, Cambridge Mass.: The MIT Press.
Poznanie ucieleśnione
1. Gallagher, S., Fenomenologia i nauki kognitywne
Problem naturalistycznej filozofii umysłu
1. Dennett, D. C., (1998) Natura umysłów, Wyd. Cis, Warszawa 1998.
2. Dennett, D. C., (2007) Słodkie sny. Filozoficzne przeszkody na drodze do nauki o świadomości”; Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2007.
3. Churchland, P.S., (2001) Braintrust. What Neuroscience Tells us About Morality, Princeton: Princeton University Press.
4. Searle, J., (1999) Umysł na nowo odkryty,Warszawa.
5. Miłkowski, M., Poczobut, R., (2010) (red.) Metafizyka umysłu, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
6. Chalmers, D., (2011) Świadomy umysł, Warszawa: PWN.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: