Rozliczenia z nazizmem i komunizmem w Polsce i w Niemczech od 1945 r. do współczesności UKSW-RNKP
Koniec II wojny światowej oznaczał nadejście czasu pokoju po latach brutalnej niemieckiej okupacji i masowych zbrodni. Przyniósł on jednak także podział Europy przez „Żelazną kurtynę“ i oznaczał, iż kraje Europy Środkowo-Wschodniej znalazły się w radzieckiej strefie wpływów.
Oprócz konieczności odbudowy zrujnowanych państw oraz dostosowania się do zmian granic i powojennych przesiedleń ludności ważnym wyzwaniem stało się przeprowadzenie rozliczeń z niemieckimi zbrodniarzami wojennymi. Procesy, śledztwa i ekshumacje stały się elementem krajobrazu powojennej Polski, a także okupowanych Niemiec, gdzie rozliczenia prowadzili do 1949 r. alianci. Kolejne dekady cechowały z jednej strony procesy i debaty o wojennej przeszłości, z drugiej zaś polityka amnestii i pobłażliwości władz i wymiaru sprawiedliwości w RFN.
Po roku 1989 kolejnym wyzwaniem stało się polityczne, prawne i symboliczne rozliczenie z komunizmem. W Polsce i byłej NRD istniała konieczność pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców zbrodni, a także ujawnienia agentów tajnych służb obecnych w życiu publicznym. Proces ten, określany kolokwialnym mianem lustracji, stał się przedmiotem wielu dyskusji i sporów, w szczególności w Polsce.
Celem wykładów jest dokonanie analizy politycznych i prawnych rozliczeń z nazizmem i komunizmem w Polsce i w Niemczech. Pytania badawcze, które będą towarzyszyć wykładom skupiają się wokół problematyki rozliczeń z totalitaryzmami i ich dziedzictwem, poczynając od rozwiązań prawnych i postępowań sądowych, poprzez statystyki procesów i wyroków, aż po największe sukcesy, jak i porażki wymiaru sprawiedliwości. Nie mniej istotnym zagadnieniem są rozliczenia z nazizmem i komunizmem w sferze symbolicznej, włącznie z dyskursami i kontrowersjami w poszczególnych krajach.
Osobnymi zagadnieniami, które zostaną poruszone w ramach wykładów, są kwestie lustracji i dekomunizacji, polskich i niemieckich debat wokół nich, a także przykładów najbardziej znanych zdemaskowanych agentów Służby Bezpieczeństwa i Stasi.
Ważną kwestią, która nawiązuje do współczesności jest zarysowaniu fenomenu „późnej sprawiedliwości”, czyli procesów, które odbyły się w ostatnich latach, lub też toczą się obecnie, jak np. sprawy Johna Demjanjuka, Bruno Deya, czy Irmgard Furchner.
Tematem ostatniego, zamykającego cały cykl wykładu, będzie refleksja nad wpływem rozliczeń z dziedzictwem obu totalitaryzmów na współczesne stosunki polsko-niemieckie.
Dyscyplina naukowa, do której odnoszą się efekty uczenia się
E-Learning
Grupa przedmiotów ogólnouczenianych
Poziom przedmiotu
Symbol/Symbole kierunkowe efektów uczenia się
Typ przedmiotu
Wymagania wstępne
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
A. Efekty w zakresie wiedzy:
1. Znajomość najważniejszych procesów zbrodniarzy nazistowskich i komunistycznych w Polsce i w Niemczech.
2. Znajomość najważniejszych aktów prawnych związanych z rozliczeniami z dziedzictwem totalitaryzmów.
3. Znajomość wpływu rozliczeń na współczesne relacje polsko-niemieckie.
B. Efekty w zakresie umiejętności:
1. Potrafi odszukać i zinterpretować informacje o procesach i wyrokach.
2. Potrafi wskazać na problemy i dylematy związane z rozliczeniami z reżimami totalitarnymi.
3. Potrafi wskazać na konsekwencje zaniechań rozliczeń z przeszłością.
C. Efekty w zakresie kompetencji (postawy):
1. Potrafi kształtować wiedzę otoczenia na temat rozliczeń z systemami totalitarnymi.
2. Potrafi uzasadnić moralne i prawne racje stojące za koniecznością rozliczeń ze zbrodniami nazizmu i komunizmu.
3. Potrafi moderować dyskusje i debaty na temat rozliczeń i współczesnych relacji polsko-niemieckich.
Kryteria oceniania
1.Wykład, dyskusja, analiza tekstów, prezentacje multimedialne.
2. Aktywne uczestnictwo w zajęciach (możliwe - 2 nieobecności w semestrze).
3.Umiejętność zreferowania (streszczenia) tekstów lektur.
4. Aktywny udział w dyskusji wokół tematyki każdego z wykładów.
5. Zaliczenie za obecność.
1.Kontakt bezpośredni z wykładowcą:
- wykład: 30 godzin.
Łącznie: 1 ECTS
2.Nakład pracy własnej studenta:
- czytanie zalecanej literatury: 30 godziny
Łącznie: 1 ECTS
Punkty 1 i 2, to 2 punkty ECTS
Literatura
Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, Kraków 2010.
Bachmann K., Długi cień Trzeciej Rzeszy. Jak Niemcy zmienili swój narodowy charakter, Wrocław 2005.
Basak A., Historia pewnej mistyfikacji. Zbrodnia katyńska przed Trybunałem Norymberskim, Wrocław 1993.
Beascomb N., Wytropić Eichmanna. Pościg za największym zbrodniarzem w historii, Kraków 2009.
Douglas, L., The Right Wrong Man. John Demjanjuk and the Last Great Nazi War Crimes Trials, Princeton 2018.
Dudek, A., Instytut. Osobista historia IPN, Warszawa 2011.
Frei N., Kariery w półmroku. Hitlerowskie elity po 1945, Warszawa 2011.
Frei N., Polityka wobec przeszłości. Początki Republiki Federalnej i przeszłość nazistowska, Warszawa 1999.
Galij-Skarbinska, S., The transformation of civil secret service in Poland 1989-1990, Toruń 2016.
Gańczak, F., Jan Sehn. Tropiciel nazistów, Wołowiec 2020.
Grzelak, P., Wojna o lustrację, Warszawa 2005.
Gumkowski J., Kułakowski T., Zbrodniarze hitlerowscy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Warszawa 1961.
Jasiński, Ł., Sprawiedliwość i polityka. Działalność Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich/Hitlerowskich w Polsce 1945-1989, Gdańsk-Warszawa 2018.
Kochavi, A., J., Prelude to Nuremberg. Allied War Crimes Policy and the Question of Punishment, Chapel Hill–London 1998.
Koczwańska-Kalita, D., (Nie)chciane dziecko III RP : Instytut Pamięci Narodowej 2000-2010: geneza, funkcjonowanie, kontekst społeczny i polityczny, Kraków 2015.
Langbein H., Auschwitz przed sądem. Proces we Frankfurcie nad Menem 1963-1965, Wrocław-Warszawa-Oświęcim 2011.
Lipiński, P., Bicia nie trzeba było ich uczyć. Proces Humera i oficerów śledczych Urzędu Bezpieczeństwa, Wołowiec 2016.
Lipstadt D., Proces Eichmanna, Warszawa 2012.
Łazarewicz, C., Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka, Wołowiec 2021.
Müller, U., G. Hartmann, G., Stasi. Zmowa niepamięci, Poznań 2012
Nagorski A. Łowcy nazistów, Poznań 2016.
Od totalitaryzmu do demokracji. Pomiędzy „grubą kreską” a dekomunizacją o doświadczenie
Polski i Niemiec, pod red. P. Kuglarza, Kraków 2001.
Opalińska, A., Lustracja w Polsce i w Niemczech, Wrocław 2012.
Problem lustracji w Europie Środkowej i krajach bałtyckich. Raport OSW, pod red. A. Łabuszewskiej, Warszawa 2005.
Rosenberg, T., Kraje w których straszy. Europa Środkowa w obliczu upiorów komunizmu, Poznań 1997.
Roth, K.H., Rubner, H., Wyparte, odroczone, odrzucone. Niemiecki dług reparacyjny wobec Polski i Europy, Poznań 2020.
Ruchniewicz K., Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/45-1975, Wrocław 2007.
Ryszka F., Norymberga, prehistoria i ciąg dalszy, Warszawa 1982.
Taylor F., Exorcising Hitler. Occupation and Denazification of Germany, New
York 2011.
Transnationale Vergangenheitspolitik. Der Umgang mit deutschen Kriegsverbrechern in Europa nach dem Zweiten Weltkrieg, red. N. Freia,Göttingen 2006.
Weinke A., Eine Gesellschaft ermittelt gegen sich selbst. Die Geschichte der Zentrallen Stelle Ludwigsburg 1958-2008, Darmstadt 2009.
W cieniu Norymbergi. Transnarodowe ściganie zbrodni nazistowskich, pod red. R. Traby, K. Woniak, E. Heitzera, G. Morscha, Warszawa-Berlin 2019.
Wóycicki K., Niemiecki rachunek sumienia. Niemcy wobec przeszłości 1933-1945, Wrocław 2005.
Zajadło, J., Odpowiedzialność za Mur. Procesy strzelców przy Murze Berlińskim. Gdańsk 2003.
Zybertowicz, A., W uścisku tajnych służb. Upadek komunizmu i układ postnomenklaturowy, Komorów 1993.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: