Zagadnienia filozoficzne we współczesnych sporach bioetycznych SzD-FI-FILBIOET

Rozwiązywanie trudnych zagadnień bioetycznych zależy w dużym stopniu od przyjętych i akceptowanych kategorii filozoficznych. Bez określenia podstawowych pojęć filozoficznych (osoby, godności człowieka, wolności, prawa naturalnego itp.) wszelkie debaty dotyczące np. stosowania metod sztucznego zapłodnienia czy legalizacji eutanazji są pozbawione solidnego fundamentu.

Pokazała to bardzo wyraźnie wieloletnia dyskusja na temat in vitro, prowadzona we Włoszech na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Jednym z bardzo ważnych elementów tej debaty były wypowiedzi filozofów i intelektualistów, reprezentujących bardzo różne środowiska. Najbardziej pogłębiona filozoficznie dyskusja dotyczyła początku życia ludzkiego. Wzięła w niej udział duża część włoskiego świata filozoficznego.

Jednym z liderów obozu przeciwników in vitro, dążących do maksymalnego ograniczenia stosowania tej procedury, jest Vittorio Possenti. Natomiast dla obozu akceptującego metody rozrodu wspomaganego i postulującego nawet całkowitą deregulację tej materii, ważnym punktem odniesienia jest Gianni Vattimo. Można powiedzieć, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat te dwa nazwiska wyznaczyły we Włoszech przestrzeń dyskusji filozoficznej na temat in vitro.

Possenti jest ważnym przedstawicielem bioetyki personalistycznej. Jego zdaniem, stosowanie procedury in vitro wiąże się z wieloma delikatnymi problemami moralnymi i prawnymi, które dotyczą istnienia bądź też nieistnienia prawa do dziecka, handlu gametami czyli komórkami rozrodczymi, (nie)odpowiedzialności rodziców biologicznych, zainteresowania dziecka poznaniem własnych korzeni, (nie)adekwatności pojęcia „dawca”, gdy chodzi o odpłatne przekazywanie gamet wykorzystywanych w zapłodnieniu pozaustrojowym heterologicznym.

Possenti utożsamia jednostkę ludzką z osobą ludzką, nazywa jednostką ludzki embrion od momentu zapłodnienia i w konsekwencji twierdzi, że ludzki embrion jest osobą już na poziomie zygoty i dlatego powinny mu przysługiwać wszystkie prawa człowieka, a przede wszystkim prawo do życia.

Znanym włoskim filozofem, który opowiada się zdecydowanie za legalizacją zapłodnienia pozaustrojowego w każdej postaci jest Gianni Vattimo. Jest on zwolennikiem bioetyki postmetafizycznej i akceptuje prawie wszystkie osiągnięcia współczesnej rewolucji biotechnologicznej. Jego poglądy, bliskie utylitaryzmowi Petera Singera, są reprezentatywne dla szerokiego obozu zwolenników stosowania metody in vitro w kraju nad Tybrem. Vattimo stanowczo odrzuca taką możliwość, że ludzki zarodek jest formą życia osobowego. W odniesieniu do embrionu stosuje określenie „potencjalne życie ludzkie”, które w odpowiednich warunkach do rozwoju może stać się ludzkim podmiotem, zdolnym do podejmowania decyzji i działań moralnych.

Dla Vattima ludzki embrion stanowi formę życia ludzkiego, ale nie jest człowiekiem w sensie osobowym; takim stanie się dopiero po narodzinach. Mamy tutaj do czynienia z typowym uznaniem człowieczeństwa ludzkiego embrionu w wymiarze potencjalnym. W tej perspektywie początek życia embrionalnego nie oznacza początku osoby ludzkiej. Vattimo twierdzi, że ludzki embrion jest osobą ludzką w sensie potencjalnym.

Myślenie personalistyczne Possentiego oraz podejście postmetafizyczne Vattima wyznaczają dzisiaj w pewien sposób przestrzeń sporu filozoficznego w kwestiach bioetycznych.

Głównym celem zajęć jest zwrócenie uwagi na to, że kluczową rolę we współczesnych sporach bioetycznych odgrywa właściwe rozumienie zagadnień filozoficznych.